Τα Λοτζά

Τα Λοτζά είναι ένας παλαιός οικισμός, που στην ουσία δημιουργήθηκε με την εγκατάσταση εκεί της οικογένειας Ριτσαίων, μετά τα χρόνια της απελευθέρωσης του Ελληνικού Κράτους. Το συναντά κανείς (εάν πάει στον Άγιο Στέφανο) στρίβοντας αριστερά μετά το χωριό και πριν τους κάτω πύργους, προχωρώντας γύρω στα 300 μέτρα θα τον αντικρίσει μπροστά του.

Η βάση του παλαιού «χωριού», ήταν οι Πύργοι του Λότζη Αγά, στους οποίους διέμεναν οι Ριτσαίοι (ο Γρηγόρης και μετέπειτα ο γιος του Τέλης) καθώς και τα 4-5 σπιτάκια του γύρω απ’ αυτούς, όπου διέμεναν τα πρώτα χρόνια οι σέμπροι του κτήματος των Ριτσαίων, οι εργαζόμενοι του κτήματος καθώς και οι τσοπάνηδες του κοντινού μαντριού. Στη συνέχεια λίγο πιο δεξιά από τους πύργους, όπως τους αντικρίζουμε από την πλευρά του Αγίου Στέφανου, στις πρώτες δεκαετίες του 1900 εγκαταστάθηκαν και κάποιες άλλες οικογένειες όπως αυτές: του Αποστολίδη (πρόσφυγα), του Μπίλια (που η μητέρα του είχε καταγωγή από τα πουμπουτσέλια) και του Βασιλάκου πρώην Γιαννουδάκου ( η γυναίκα του επίσης είχε καταγωγή από τα Μπουμπουτσέλια). Τα παιδιά του Διαμαντής και Κυριάκος συνέχισαν να μένουν εκεί για πολλά χρόνια, ιδίως ο Κυριάκος όλα του τα χρόνια.

Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η καλλιέργεια των κτημάτων τους, καθώς και η κτηνοτροφία τα παλιότερα χρόνια. Εκτός από την καταπληκτική θέα της περιοχής, με φόντο του Μούντρη το Βουνό, τη Μονεμβασία και όλο το Μυρτώο Πέλαγος καθώς και το γραφικό του τοπίου, την όλη ομορφιά της περιοχής συμπληρώνουν οι δύο όμορφες παλαιές πηγές, ακριβώς κάτω απ’ τον οικισμό, με του Ενετικού χαρακτήρα κατασκευή στέρνες τους και οι οποίες εκτός του ότι έδωσαν για αμέτρητα χρόνια τα πλούσια νερά τους για άρδευση των χωραφιών και ύδρευση των κατοίκων, συνετέλεσαν με την ύπαρξή τους εκεί, να ιδρυθεί ο οικισμός αυτός.

Σήμερα, δίπλα από τα σπίτια και τους πύργους των Ριτσαίων, βρίσκονται τα παλιά σπίτια του οικισμού, όμως εντελώς αλλαγμένα και ανακαινισμένα από τους σημερινούς ιδιοκτήτες τους, στην ουσία δύο ατόμων, ενός Ελβετού (που κατέχει 4-5 απ’ αυτά) και μιας Αγγλίδας η οποία μένει μόνιμα εκεί. Ένας «σύγχρονος-παλαιός», γραφικός, πανέμορφος οικισμός που αξίζει τον κόπο να τον επισκεφτεί κανείς, για να θαυμάσει από κοντά τα όμορφα σπίτια του και να δροσιστεί με το νεράκι της πηγής, βλέποντας επιπλέον εκτός από τους αγέρωχους και ιστορικούς πύργους του και τις πηγές με τις αρχαίες στέρνες τους, καθόσον μάλιστα η πρόσβαση ως εκεί είναι πολύ εύκολη αφού απέχει λίγα χιλιόμετρα απ’ τη Μονεμβασιά.

ΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΤΟΥ ΛΟΤΖΗ ΑΓΑ

Πηγαίνοντας κάποιος στον Αϊ Στέφανο και στρίβοντας αριστερά μετά το χωριό, θα συναντήσει τους πύργους αυτούς στα Λοτζά. Όλες οι ιστορικές αναφορές και ενδείξεις κατατείνουν ότι κατασκευάστηκαν στα χρόνια της Ενετοκρατίας, αλλά επειδή έμενε εκεί ο Λότζη Αγάς, ονομάστηκαν έτσι, καθώς κι όλη η περιοχή, Λοτζά. Εκεί πάνω απ’ την πηγή βρίσκονται οι πύργοι αυτοί, που στην ουσία είναι ένα κτιριακό συγκρότημα με δύο πύργους και τα παραρτήματά τους. Ο κόκκινος (δεξιά της εικόνας) είναι δίπατος ενώ ο αριστερά, ο άσπρος και μεγαλύτερος, ήταν και αυτός δίπατος που δυστυχώς όμως στα χρόνια μετά την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους από τους Τούρκους, δόθηκε εντολή και γκρεμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος του, όπως είχε συμβεί και με τον πύργο του Χατζή Αλή Αγά. Ο λόγος που έγινε αυτό, σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιών, ήταν για να μην έρχονται οι ξένοι, κυρίως πειρατές και τους καταπατούν. Βέβαια στην πορεία οι Ελληνικές Αρχές κατάλαβαν το λάθος τους και τελικά αντί να τους γκρεμίζουν τους παραχωρούσαν σε Έλληνες με ένα μικρό τίμημα, ανάλογα των προσφορών του καθενός, κυρίως στις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Οι πύργοι αυτοί καθώς κι όλη η γύρω περιοχή, σύμφωνα με μαρτυρίες αλλά και με τα έγγραφα που υπάρχουν, περιήλθε στην κατοχή του Δημητρίου Ρίτσου το 1886 σαν παραχωρητήριο προς αυτόν από το Ελληνικό κράτος.

Όπως θα παρατηρήσει κάποιος μπροστά στον κόκκινο πύργο, πάνω στον τοίχο σώζεται ακόμη η σκοπιά με τις πολεμότρυπες (τυφεκιοθυρίδες). Επίσης αν παρατηρήσει τα σκαλιά του αριστερού πύργου που οδηγούν στο λιακό, υπάρχουν και εκεί αρκετές καθώς και στο πίσω μέρος των κτιρίων. Μπροστά απ’ τον κόκκινο πύργο και προς τα δεξιά, σώζεται ακόμη ένα μέρος της πυριτιδαποθήκης. Εκτός από τα κτίρια (πύργοι και σπίτια) που φαίνονται, υπάρχει ακόμη ένα πιο αριστερά της εικόνας στο οποίο έμενε ο Θ. Χριστάκος (σέμπρος), καθώς και 3 – 4 σπίτια (από την πίσω πλευρά των πύργων) για τους άλλους πρόσφυγες, και πιο αριστερά ένα άλλο σπιτάκι που ήταν διαθέσιμο, για τον εκάστοτε τσοπάνη που ξεχείμαζε τα γίδια του στο διπλανό μαντρί – τα ξακουστά και γνωστά στους περισσότερους «Mαντριά Ρίτσου».

Να τονίσω ότι δεξιά και αριστερά του συγκροτήματος υπήρχαν άλλοι δύο πύργοι, μάλιστα ο αριστερός, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων που έζησαν εκεί τις οποίες είχαν ακούσει από άλλους παλαιότερους, που έζησαν γύρω στις αρχές του 1900, ήταν πολύ ψηλός και κυλινδρικός, στο σχήμα του Λευκού Πύργου της Θεσσαλονίκης. Ήταν όμως χτισμένοι και οι δύο με λάσπη από ειδικό χώμα (πριτσιλιάνα), που δυστυχώς οι ιδιοκτήτες τους γκρέμισαν προκειμένου να χτίσουν με τις πέτρες τους τα γύρω σπίτια και τα δαμάκια του κτήματος.

Μπροστά από το τοιχίο, που φαίνεται στην εικόνα, διερχόταν ένα άλλο ψηλό τείχος που περιέκλειε όλο το κτιριακό συγκρότημα που μεμονωμένα απομεινάρια του σώζονταν ως τις ημέρες μας, σύμφωνα με αξιόπιστη μαρτυρία, που μάλιστα είχε και πολεμότρυπες. Επίσης ένα μεγαλύτερο παχύ τείχος περιέκλειε όλο το μέρος του κτήματος που βρίσκεται κάτω από τους πύργους και σύμφωνα με αξιόπιστες μαρτυρίες, σε κάποια σημεία του υπήρχαν τυφεκιοθυρίδες που δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς με τις πρόσφατες διαμορφώσεις που έγιναν στην περιοχή, αρχές του 2000, από τους νέους ιδιοκτήτες.

Στον άσπρο πύργο έμενε ο Γρηγόρης Ρίτσος, αδερφός του Λευτέρη και μπάρμπας του Γιάννη Ρίτσου (Ποιητή) με την οικογένειά του και στο δεξί κτίριο (από τον κόκκινο πύργο) έμενε από το 1922 κάποιος σέμπρος (πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία, που για ευνόητους λόγους δεν αναφέρεται το όνομά του) και σε συνέχεια αυτού ως τα τελευταία χρόνια τα παιδιά του. Εκτός από τον ανωτέρω, διέμεναν στα παραδίπλα σπίτια και άλλοι πρόσφυγες όπως: ο Αποστόλης Κωνσταντινίδης, ο Νίκος Τζαουράκης και 3 – 4 ακόμη.

Όταν το 1951 απεβίωσε ο Γρηγόρης Ρίτσος, που είχε 4 παιδιά, όλο το συγκρότημα μαζί με το κτήμα, περιήλθε στην κατοχή του μικρότερου γιου του Αριστοτέλη (Τέλη) Ρίτσου, όπου έζησε εκεί τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ως το 1970, με τη γυναίκα του Έλλη. Σήμερα όλο το συγκρότημα έχει περιέλθει σε Ίδρυμα Ανιάτων (Καλλιθέας) σύμφωνα με την επιθυμία του διαθέτη Αριστοτέλη Ρίτσου καθώς και της γυναίκας του Έλλης, αφού δεν είχαν παιδιά. Στις αρχές του 2000, το Ίδρυμα ή ο νέος του ιδιοκτήτης, ανέθεσε σε εργολάβο, με κάποια αμοιβή αντιπαροχής, τη διαμόρφωση της περιοχής του κτήματος (περίπου 220 στρέμματα) προς αξιοποίηση και κατασκευή κατοικιών, που δυστυχώς οι εργασίες διακόπηκαν λόγω της οικονομικής κρίσης του 2010.

Το συγκρότημα αυτό, όπου εγκαταστάθηκαν και έζησαν οι περισσότεροι πρόγονοι του Γιάννη Ρίτσου, έχει εγκαταλειφθεί στην μοίρα του και δε θυμίζει σε τίποτε την παλιά του αίγλη των περασμένων αιώνων, που έδωσε ανάπτυξη και πνοή στην όλη περιοχή, που άνοιξε την αγκαλιά του και έθρεψε με τις δυο αστείρευτες βρύσες και τις δυο τεράστιες πανέμορφες στέρνες του τόσους δύστυχους ξεριζωμένους πρόσφυγες, που ήταν το στολίδι της περιοχής με την απαράμιλλη ομορφιά του και με θέα του Μούντρη το βουνό, το Κάστρο Μονεμβασιάς και όλο το Μυρτώο Πέλαγος είναι αφημένο στην τύχη του. Ούτε μια μικρή μέριμνα από τους σημερινούς ιδιοκτήτες του, ούτε μια επιγραφή από τους αρμοδίους και την Πολιτεία, τουλάχιστον αν μη τι άλλο, ως μια ένδειξη ευγνωμοσύνης για την αγαθοεργία και προσφορά του Τέλη Ρίτσου, που άφησε όλη αυτή την τεράστια και αμύθητης αξίας περιουσίας του στο Ίδρυμα Ανιάτων, που δε στοιχίζει τίποτε ένα μικρό αφιέρωμα και μια μικρή αναφορά στο τελευταίο όνομα της μεγάλης οικογένειας ΡΙΤΣΑΙΩΝ που πέρασε απ’ την περιοχή μας, στον Αριστοτέλη (Τέλη) Ρίτσο!

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΛΟΤΖΑ

Η εκκλησίτσα αυτή βρίσκεται λίγα μέτρα πιο κάτω απ’ τον οικισμό Λοτζά, κοντά στο ρέμα που βλέπει προς τη μεριά Φουτίων. Είναι ένα παλαιό εκκλησάκι, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ίδρυμένο στα υστεροβυζαντινά χρόνια, που ο νάρθηκάς του (πρόναος) προστέθηκε αργότερα. Είναι ένας μικρός μονόχωρος θολωτός ναός, που στον εσωτερικό του χώρο υπάρχουν διαμορφωμένα τυφλά αψιδώματα, καθώς και τοιχογραφικός διάκοσμος στους τοίχους του. Το δε όμορφο χτιστό τέμπλο του φέρει διακοσμητικές κορνίζες στα εικονοστάσια.

Πρόσφατα το 2010, έγινε συντήρηση και αποκατάσταση του ναού, με την εποπτεία της 5ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και με τη συνεργασία του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου της Ενορίας Νομίων, το δε κόστος της όλης χρηματοδότησης της δαπάνης αναλήφθηκε από τον Τάσο και Βασίλη Δέρβο, όπως αναφέρει και η επιγραφή στην είσοδο του ναού.

Ο ναός αυτός, εκτός από κόσμημα της περιοχής και του οικισμού Λοτζά, ήταν όχι μόνο η αγαπημένη εκκλησούλα του Αγίου Στεφάνου αλλά και όλων των πιστών της ευρύτερης περιοχής, που στη χάρη της την τιμούν ιδιαίτερα με την ευλαβική παρουσία τους και κατάνυξη. Σήμερα έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό και διατηρητέο Μνημείο.

 Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Αργείτη «Μαθαίνοντας για τον τόπο μου»