SOS εκπέμπει ο νερόμυλος Κοκολάκη στην πόλη των Μολάων

Γράφει: ο Κώστας  Πραχάλης

Βγάζει δε βγάζει το χειμώνα. Και είναι κρίμα, γιατί είναι το τοπόσημο των Μολάων. Το χαρακτηριστικό τους σημείο αναφοράς.

Για το νερόμυλο του Κοκολάκη* λέω. Και για να είμαι ακριβής, για το ετοιμόρροπο απομεινάρι του στην ανηφόρα του Γηροκομείου.

Πρέπει να το προλάβουμε προτού γκρεμιστεί κι αυτό. Προτού χαθεί μαζί του ένα πολύ αξιόλογο κομμάτι της ιστορίας αυτής της πόλης.

Το χρωστάμε στην παράδοση, το χρωστάμε και σε κείνους τους παλαιϊκούς Μολαϊτες, που έστησαν τον πρώτο νερόμυλο στο φαράγγι και που χωρίς να μπορούν τότε να το φανταστούν, είχαν…ιδρύσει μια βιοτεχνία υδροκίνητης αλευροποιίας και είχαν…δώσει το όνομα στον αρχικό μικρό οικισμό των Μολάων.

Τα πράγματα, περιληπτικώς, έχουν κάπως έτσι :

Κάποιοι από τους κατοίκους της αρχαίας Λεύκης (Χαλάσματα -3χλμ. ΒΑ των Μολάων), που τον 7ο μ.Χ. αιώνα εγκατέλειψαν τα σπίτια τους εξ’ αιτίας των επιδρομών Αβαροσλάβων και πειρατών, εκτιμώντας την αφθονία των πηγαίων νερών της Κουρκούλας, το προσήλιο και τη φυσική προστασία της θέσης, εγκαταστάθηκαν στο χώρο κάτω από το βράχο, στου οποίου την κορυφή χτίστηκε  αργότερα το μικρό οχυρό  (Παλιόπυργος).

Έτσι δημιουργήθηκε σταδιακά ο οικισμός, που παρέμεινε για αιώνες γενικώς ασήμαντος, με ένα…σημαντικό όμως προνόμιο. Τους νερόμυλους! Από αυτούς πήρε και το όνομά του.

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς κατασκευάστηκαν οι πρώτοι νερόμυλοι στη ρεματιά μας. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι η καινούρια μηχανή «ο υδραλέτης»  μπήκε σε εφαρμογή από τη ρωμαϊκή εποχή και μετά. (Αναφορά από Βιτρούβιο-1ος αι. π.Χ. και Στράβωνα -1ος αι μ. Χ.).

Και ξέρουμε επίσης ότι ο μύλος στα λατινικά λεγόταν (mola). Με την ονομασία  «Mola» βρίσκουμε να αναφέρονται γραπτώς για πρώτη φορά οι Μολάοι το 1209 στη Συνθήκη της Σαπιέντσας (νησάκι της Μεσσηνίας), που αφορούσε στα κυριαρχικά δικαιώματα των Φράγκων και των Βενετών στο Μορέα. Ο «mola» λοιπόν, λόγω των πολλών μύλων που λειτουργούσαν στο φαράγγι, ελληνικοποιήθηκε με τον καιρό σε πληθυντικό αριθμό και έγινε  «Μολάοι».

Το 1828 απογράφονται στους Μολάους 10  μύλοι, οι οποίοι υπήρχαν κατά την εποχή της τουρκοκρατίας. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς μετά την απελευθέρωση, περιήλθαν σε Έλληνες με παραχώρηση του Ελληνικού Δημο-σίου.

Μέχρι δε το 1936, που απαλλοτριώθηκαν από την Κοινότητα οι πηγές (για την ύδρευση της πόλης), λειτουργούσαν στη ρεματιά  12  νερόμυλοι. Τους αναφέρω όπως ήταν τότε από πάνω προς τα κάτω,  με τα ονόματα των μυλωνάδων:
Καρακίτσου (ψηλά στην Παναγίτσα), Π. Μυλωνάκου – Πετροπαλούκα (πάνω μύλος), Ν. Γιαχνή, Π. Γιαχνή, Π. Μυλωνάκου (κάτω μύλος), Μαυρουδή, Ζαχαράκου, Καρύδη, Κοκολάκη, Λιοτσάκη, Κολοκούρη και Ντούρου(χαμηλά, όπου το νεόκτιστο κτίριο Χάρη Δικαιάκου).

Σήμερα υπάρχει, με τον εσωτερικό μηχανισμό του  σε πολύ καλή κατάσταση, ο μύλος του Πετροπαλούκα, λίγο πάνω από τον Παλιόπυργο, στο Κανταλάκι. Με φροντίδα των αρμοδίων, θα έπρεπε εδώ και χρόνια, να έχει γίνει κι αυτός επισκέψιμο στοιχείο τοπικής ιστορίας, στο πλαίσιο της τουριστικής αξιοποίησης του Λάρνακα.

Βεβαίως , όλα αυτά τα είπαμε…ευκαιρίας δοθείσης.

Το κατεπείγον και απαραίτητο είναι  να «διασωθεί» ο ερειπωμένος μύλος του Κοκολάκη, για τους εξής λόγους:
– Με το μυλαύλακο πάνω στις καμάρες έχει όλα τα χαρακτηριστικά του νερόμυλου παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και είμαι βέβαιος, ότι μετά την αναπαλαίωσή του θα αποτελέσει ένα αξιοθέατο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού θα παραπέμπει στο παρελθόν των Μολάων και κυρίως στην ονοματοδοσία της «πόλης των μύλων».
– Είναι εύκολα προσβάσιμος σε μικρή απόσταση από την πλατεία της πόλης.
– Έχω συζητήσει με τους ιδιοκτήτες και είναι απόλυτα συναινετικοί με την αξιοποίησή του από το Δήμο.
– Ασφαλώς και αντιλαμβάνομαι ότι η Δημοτική Αρχή έχει να καλύψει ένα πλήθος προτεραιοτήτων.

Ο «Νερόμυλος των Μολάων» όμως, εξ’ αιτίας της εγκατάλειψης και της…ηλικίας του,  αποτελεί σήμερα μια ξεχωριστή προτεραιότητα, γιατί θα καταρρεύσει  πολύ σύντομα κι όταν αποφασίσουμε να τον…σώσουμε, δεν θα υπάρχει πλέον!

Σκέφτομαι δε ότι τελικά είναι ειρωνικό για μας τους Μολαϊτες και απορίας άξιο για τον ξένο, πώς αυτή η πόλη που πήρε το όνομά της από τους πολλούς μύλους, δεν μπορεί να παρουσιάσει στον επισκέπτη ούτε ένα νερόμυλο…για δείγμα!

*Κτίσμα του 1870. Κωστής Κοκολάκης : ένας από τους Κρήτες εποίκους των Μολάων, μετά την απελευθέρωση.