Παναγία η Χρυσαφίτισσα

«Χαῖ­ρε Χρυ­σα­φί­τισ­σα Μα­ριάμ, τῆς Μο­νεμ­βα­σί­ας, ἡ ἀν­τί­λη­ψις ἡ θερ­μή· χαῖ­ρε ἡ δι­δοῦ­σα, ἰά­σεις τοῖς αἰ­τοῦ­σι, τῶν θλι­βο­μέ­νων χαῖρε τὸ πα­ρα­μύ­θιον » .

Η βυζαντινή πόλη της Μονεμβασίας , χτισμένη στο φρούριο της χερσονήσου (6^ος-7^ος αι.) το «περιώνυμον και υπερνεφελές» κατά τον ιστορικό Φραντζή, είχε περιπετειώδη αλλά και αξιόλογη ιστορία, καθώς μαρτυρούν τα σωζόμενα ερείπια από τα μεσαιωνικά μνημεία τέχνης.

Η κάτω πόλη, χτισμένη στα κράσπεδα του βράχου, είχε και αυτή αξιόλογη ιστορία, όπως μαρτυρούν τα παχιά τείχη, τα ποικίλα οικοδομήματα και οι πολλές εκκλησίες.

Ιδιαίτερα αξιόλογη απ’ αυτές είναι η Παναγία η Χρυσαφίτισσα, χτισμένη τον 17^ο αι. στη θέση άλλου, παλαιότερου ναού, της Παναγίας της Οδηγήτριας. Μέσα εκεί είναι τοποθετημένη η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, έργο πιθανώς του 15^ου-16^ου αιώνος.

Σύμφωνα με την παράδοση, βρισκόταν αρχικά στο χωριό Χρύσαφα της Λακωνίας. Στη Μονεμβασία έφτασε μόνη της με τρόπο θαυμαστό, στο σημείο που ιδρύθηκε αργότερα ο ναός και το μοναστήρι της Παναγίας Χρυσαφίτισσας.

Την εικόνα ανακάλυψε εκεί μια ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία ειδοποίησε αμέσως τον επίσκοπο. Συγκεντρώθηκαν τότε όλοι οι χριστιανοί, την παρέλαβαν και τη λιτάνευσαν μέχρι τον μητροπολιτικό ναό, όπου και την τοποθέτησαν.

Την ίδια νύχτα η εικόνα εξαφανίστηκε. Επέστρεψε πάλι θαυματουργικά στον τόπο της ευρέσεως. Ύστερα απ’ αυτό οι κάτοικοι, ικανοποιώντας τη θέληση της Θεοτόκου, έχτισαν εκεί ναό και τοποθέτησαν μέσα σε αυτόν την εικόνα της.

Κάτω από τον ναό αναβλύζει πηγή, η μοναδική στη Μονεμβασία, που το θαυματουργό νερό της συντελεί στην απόκτηση τέκνων, και μάλιστα αγοριών.

Στο μεταξύ έμαθαν οι Χρυσαφίτες ότι η εικόνα βρίσκεται στη Μονεμβασία. Πήγαν λοιπόν και τη ζήτησαν από τον επίσκοπο και τους άρχοντες. Οι τελευταίοι αρνήθηκαν να τη δώσουν, οπότε οι Χρυσαφίτες κατέφυγαν στο δικαστήριο διεκδικώντας την εικόνα τους.

Κέρδισαν τη δίκη και επέστρεψαν ικανοποιημένοι στα Χρύσαφα, μεταφέροντας και την εικόνα της Παναγίας. Εκείνη όμως δεν έμεινε ικανοποιημένη από τη μεταφορά της στη Λακωνία. Γι’ αυτό επέστρεψε και πάλι στη Μονεμβασία, στο νεόδμητο ναό της, όπου επιτελούσε καθημερινά εξαίσια θαύματα. Αργότερα μάλιστα ιδρύθηκε εκεί και γυναικείο μοναστήρι.

Το όραμα της ηγουμένης. Παλαιό χειρόγραφο μας πληροφορεί για την ακόλουθη εμφάνιση της Παναγίας στη μονή της Χρυσαφίτισσας:

Ήταν Δεκαπενταύγουστος και η αδελφότητα αγρυπνούσε στην εκκλησία. Κάποια στιγμή η ενάρετη ηγουμένη Μάρθα είδε σε όραμα τη Θεοτόκο Μαρία. Ήταν καθισμένη σε θρόνο και κοίταζε την ηγουμένη με συμπάθεια και γλυκύτητα. Κι εκείνη έκλαιγε από τη χαρά της σε όλη τη διάρκεια της αγρυπνίας.

Προς το τέλος της δοξολογίας οι μοναχές άρχισαν να ψάλλουν με δυνατές φωνές. Τότε όμως η Παναγία εξαφανίστηκε.

– Αχ τι κάνατε! Φώναξε η γερόντισσα στενοχωρημένη.

Η αγρυπνία τελείωσε και οι μοναχές ρώτησαν με απορία την ηγουμένη τι της συνέβη.

– Στη διάρκεια της αγρυπνίας, αποκρίθηκε εκείνη, είχα την ξεχωριστή τιμή να βλέπω σε όραμα την Υπεραγία Θεοτόκο. Μόλις όμως στη δοξολογία δυναμώσατε τις φωνές, η Παναγία εξαφανίστηκε. Άλλη φορά λοιπόν να ψάλλετε ήσυχα, με ταπεινή φωνή και καρδιά συντετριμμένη. Μπροστά σε ένα θνητό βασιλιά καθένας στέκεται ταπεινός, προσεκτικός και φοβισμένος. Αν δεν κρατήσει τέτοια στάση, μπορεί να θυμώσει ο βασιλιάς και να τον διώξει. Καταλαβαίνετε τώρα πόσο προσεκτικές πρέπει να στεκόμαστε μπροστά στον ουράνιο Βασιλιά, για να μην Τον παρενοχλήσουμε και μας τιμωρήσει.

Τιμωρητική επέμβαση. Η Χρυσαφίτισσα εξακολουθούσε να θαυματουργεί. Δεν άργησε όμως ο ναός της να υποστεί τα δεινά  του πολέμου.

Η επίκαιρη θέση της Μονεμβασίας, το ονομαστό εμπορικό ναυτικό και το φημισμένο κρασί της, ο πλούτος και η ακμή της προκαλούσαν τους εκάστοτε ισχυρούς, που την είχαν μετατρέψει σε θέατρο πολιτικών συγκρούσεων.

Δοκίμασε πολιορκίες, λεηλασίες και καταστροφές από πειρατές, Φράγκους, καταλανούς, τουρκαλβανούς και άλλους.

Σε κάποια τουρκική επιδρομή λεηλατήθηκε ο ναός της Χρυσαφίτισσας κι έγινε σιταποθήκη. Πλάι ακριβώς στον ιερό ναό της έμενε ένας τούρκος, που θέλησε να επεκτείνει τα σπίτι του. Χάλασε λοιπόν τα <<κατηχούμενα>> κι έχτισε λουτρό στο χώρο εκείνο. Η Παναγία τον τιμώρησε με το θάνατο όλων των παιδιών του.

Αλλά και όποιος τολμούσε να πάει εκεί για να λουστεί, έβλεπε μπροστά του μια γυναίκα να τον απειλεί. Όσοι επίσης τόλμησαν να ασεβήσουν μέσα ή έξω από τον ναό, έφυγαν τιμωρημένοι. Και δε θεραπεύονταν, αν δεν προσκαλούσαν ιερέα να διαβάσει Παράκληση στον ναό της Χρυσαφίτισσας. Γιατί η Παναγία θαυματουργούσε όχι μόνο σε χριστιανούς, αλλά και σε μουσουλμάνους.