Οι αθλητικοί αγώνες και η δημοκρατία στα Κουλέντια

Το γραφικό χωριό Κουλέντια βρίσκεται ανάμεσα στη Μονεμβασία, από την οποία απέχει οδικά 18 χιλιόμετρα και τη Νεάπολη Βοιών. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 550 μέτρα και περιτριγυρίζεται από πλούσια βλάστηση και πολλά τρεχούμενα νερά. Βρίσκεται σε τοποθεσία με φυσική οχύρωση, που βλέπει προς το Αιγαίο πέλαγος, ενώ από πολλά μέρη αντικρίζει κανείς ταυτόχρονα το Αιγαίο και τον Λακωνικό κόλπο και όταν η ατμόσφαιρα το επιτρέπει και τα Λευκά Όρη της Κρήτης. Διαθέτει αρκετές σηματοδοτημένες διαδρομές για τους λάτρεις της πεζοπορίας, μέσω των οποίων γίνονται ορειβατικές εξορμήσεις. Πρόκειται για ένα χωριό με μεγάλη Ιστορία, αφού συμπορεύθηκε με τη Μονεμβασία, η οποία τα Βυζαντινά χρόνια αλλά και κατά τις περιόδους της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε σε σημαντικό λιμάνι, εμπορικό και καλλιτεχνικό κέντρο.

Όσα θα ακολουθήσουν στη σύντομη αυτή αναφορά προέρχονται από το νέο βιβλίο του δημοσιογράφου, ποιητή και συγγραφέα Παναγιώτη Ιακ. Γεωργουδή, ο οποίος κατάγεται από το συγκεκριμένο χωριό, το οποίο κυκλοφόρησε το 2023 από τις εκδόσεις Παπαζήση, με τον τίτλο «Οι αθλητικοί αγώνες και η άμεση δημοκρατία στα Κουλέντια Μονεμβασίας. Ο Ερωτόκριτος στα Κουλέντια».

Σύμφωνα με την τοπική προφορική παράδοση μία Κομνηνή πριγκίπισσα με το όνομα Κουλεντία έφυγε από την Κωνσταντινούπολη, ήρθε στην περιοχή της Μονεμβασίας, έχτισε το ναό της Αγίας Παντάνασσας δυτικά των Κουλεντίων μαζί με άλλους έξι ναούς, τον Kουλεντιανό πύργο στον οποίο διέμενε τον χειμώνα και από το όνομά της πήρε την ονομασία του το ομώνυμο χωριό. Μάλιστα έχει αποτυπωθεί ένα μικρό άσμα, σύμφωνα με το οποίο η Κουλεντία εξαντλήθηκε οικονομικά και ψυχικά για να χτίσει τον συγκεκριμένο ναό, το οποίο άρχιζε ως εξής: Παντάνασσα, Παντάνασσα εφτά φορές μετάνιωσα.

Φαίνεται ότι, τα αρχικά ερεθίσματα-κεντρίσματα της ζωής του τα πήρε ο συγγραφέας από τον Κουλεντιανό παππού του, τον Παναγιώτη Γεωργουδή του Ιακώβου (Κουμάκος), ο οποίος υπήρξε ένας εκπληκτικός λαϊκός αφηγητής με σημαντική αυτομόρφωση και προσωπικό διάβασμα. Ένας παππούς με αρχές και αξίες σπάνιες για την εποχή, τις οποίες άρπαζε, αποτύπωνε και αφομοίωνε ο μικρός Παναγιώτης, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται, να εξελίσσεται και να ξεχωρίζει από τα παιδιά της ηλικία του.

Τα Κουλέντια υπήρξαν ένας πολύπλευρος κόμβος του λαϊκού πολιτισμού με πανελλήνια διάσταση. Ένα από τα στοιχεία της λαϊκής τους παράδοσης ήταν η διεξαγωγή αθλητικών αγώνων καθημερινά με τη συμμετοχή όλων των ανδρών του χωριού. Μάλιστα υπήρχαν τρεις ομάδες αθλητών με βάση την ηλικία, οι έφηβοι, οι άνδρες και οι γέροντες. Τα αγωνίσματα που διεξάγονταν ήταν πάλη, σφαίρα (βαριά και ελαφριά), βάρη, δρόμος ταχύτητας, άλμα εις ύψος, άλμα εις μήκος, τριπλούν, άλμα άνευ φοράς (ατάς) και ακόντιο. Ακόμη και στην ιππασία αγωνίζονταν όταν πήγαιναν με τα άλογα στη Μονεμβασία ή στη Νεάπολη. Η πραγματοποίηση αυτών των αγώνων γινόταν στο προαύλιο της εκκλησίας, της Παναγίας των Κουλεντίων, κράτησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και αργότερα με τη μαζική μετανάστευση και την πληθυσμιακή αφαίμαξη του χωριού το φαινόμενο αραίωσε, αλλά συνεχίστηκε σποραδικά έως τη δεκαετία του 1980, ακόμη και του 1990.

Ένας κάτοικος υπεραθλητής υπήρξε και εφευρέτης, αφού στο Μεσοπόλεμο είχε δημιουργήσει έναν μηχανισμό να βγάζει νερό από το πηγάδι με πίεση, που τον ονόμασε «αεικίνητον», για να βοηθήσει τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους.

Σημαντικό πρωτοποριακό θέμα ήταν το αυτεξούσιον των γυναικών δηλαδή ο ενισχυμένος ρόλος των γυναικών στα Κουλέντια, οι οποίες συμμετείχαν στις συνελεύσεις και αποφάσιζαν δια βοής, όταν στην Ελλάδα δεν είχαν ακόμη δικαίωμα ψήφου. Για όλα τα ζητήματα του χωριού συνεδρίαζαν και αποφάσιζαν όλοι μαζί, άνδρες και γυναίκες, που οδηγούν στη διαπίστωση πως λειτουργούσε ο θεσμός της άμεσης δημοκρατίας. Τα θέματα των συνεδριάσεων ήταν συνήθως η σπορά, το λάδι, το αλώνισμα, αλλά και κοινωνικά προβλήματα.

Στα Κουλέντια όλοι τραγουδούσανε, γυναίκες και άνδρες κάθε μέρα. Λέγανε δημοτικά τραγούδια, ρεμπέτικα και τον Ερωτόκριτο, τον οποίο παλιότερα υπήρχαν πολλοί που τον γνώριζαν και τον τραγουδούσαν ολόκληρο απέξω. Το σχολικό έτος 1975-1976 στο Λύκειο της Νεάπολης μια ομάδα συμμαθητών μας στη Β΄ Λυκείου ανεβάσαμε τον Ερωτόκριτο υπό τύπο θεατρικών διαλόγων χρησιμοποιώντας τη μουσική του Νίκου Μαμαγκάκη. Τότε διαπιστώσαμε πως οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι γνώριζαν τον Ερωτόκριτο και είχαν συγκινηθεί βαθιά και κάποιοι είχαν δακρύσει.

Η Κρήτη και η Λακωνία, η δεύτερη με άξονες τη Μονεμβασία και τον Μυστρά, αποτελούν τους δύο πολιτισμικούς πόλους της ελληνικής Αναγέννησης. Σε αυτό το πλαίσιο της Μονεμβασίας εντάσσονται τα Κουλέντια και η ευρύτερη περιοχή. Οι δεσμοί τους είναι διαχρονικοί και βαθύτατοι, οι οποίοι συνεχίζονται και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας με τις επαναστάσεις.

Στο επίμετρο του βιβλίου παρουσιάζεται ένας κριτικός αναστοχασμός με στοιχεία φιλοσοφίας, πάνω στον λαϊκό πολιτισμό των Κουλεντίων, με άξονα τις οικουμενικές αξίες, κάτι που αφορά συνολικότερα τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Τα Κουλέντια, ως συλλογικός πολύπλευρος αξιακός κόμβος, αντιπαρατίθενται στην ισοπέδωση και υποταγή της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και προπάντων της χαϊντεγκεριανής «μοίρας» του ολοκληρωτισμού και της ανελευθερίας. Επαναφέρουν δυναμικά για κριτικό επαναστοχασμό από μια μήτρα τοπικότητας με οικουμενικό πρόταγμα το κοσμοείδωλο ενός καθολικού πολιτισμικού ανθρωπισμού.

Η κατάθεση αυτή του Παναγιώτη Γεωργουδή στηριγμένη σε πολλές προφορικές μαρτυρίες φανερώνει τη δυναμική μιας μικρής κοινωνίας, όταν τα μέλη της συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους μακριά από πολιτικά και κοινωνικά πάθη. Οι συχνές ομαδικές εκδηλώσεις εκπέμπουν μια διαμορφωμένη συναισθηματική ισορροπία, μια εσωτερική πνευματική καλλιέργεια και υπεροχή, πιστοποιούν τη συνύπαρξη, την αλληλεγγύη και τη συμπόρευση των ανθρώπων, οι οποίοι αποστασιοποιημένοι από τους εξαναγκαστικούς κρατικούς μηχανισμούς αυτοπροσδιορίζονται, παράγοντας τον δικό τους πολιτισμό, βιώνοντας τη δική τους ελευθερία και δημοκρατία. Αν και οι εποχές έχουν αλλάξει και οι εξαρτήσεις από τον αδιάκοπο βομβαρδισμό των εξουσιαστών έχουν αποπροσανατολίσει και εγκλωβίσει τις κοινωνίες, μέσα από μια αγαστή συνεργασία τύπου Κουλεντίων, μπορούν οι απλοί άνθρωποι να αναβαθμίσουν και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.

Οι 92 εικόνες στο τέλος του βιβλίου ολοκληρώνουν το εξαιρετικό αυτό έργο.

Παναγιώτης Τζουνάκος