Ο Καρυοθραύστης

Ο Καρυοθραύστης

Στο μπαλέτο πρωταγωνιστεί ένα μικρό κορίτσι, η Κλάρα, που τις ημέρες αυτές παίρνει τα δώρα της.
Μεταξύ αυτών είναι ένας καρυοθραύστης σε σχήμα ανθρώπου.
Ο Καρυοθραύστης ζωντανεύει και, σαν καβγατζής που είναι, τα βάζει με όλα τα άλλα παιχνίδια της Κλάρα, που ζωντάνεψαν κι αυτά.
Η νεαρή Κλάρα έχει ξετρελαθεί με τον Πρίγκιπα Καρυοθραύστη, του οποίου η ζωή σώθηκε στη Μάχη των Παιχνιδιών, στην 1η πράξη.
Σώθηκε επειδή η Κλάρα πέταξε την παντόφλα της στο κεφάλι ενός αντίπαλου, του Βασιλιά των Ποντικών, σκοτώνοντάς τον.
Εκείνη τη στιγμή ο άσχημος καρυοθραύστης απελευθερώθηκε από τα μάγια και μεταμορφώθηκε σ΄ έναν πανέμορφο Πρίγκιπα, ο οποίος οδήγησε τη σωτήρα του στο Βασίλειο των Γλυκών.

Στη 2η πράξη, η υπόθεση εκτυλίσσεται στο Παλάτι της Χώρας των Γλυκών.
Φτάνοντας η Κλάρα στο «γλυκό» παλάτι του Πρίγκιπα, βλέπει πως αυτό είναι φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από αμυγδαλωτό, κέικ και χίλιους δυο άλλους γευστικούς πειρασμούς.
Την Κλάρα υποδέχονται ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα, μαζί και η Νεράιδα της Δαμασκηνιάς, η οποία με ένα χορό την καλεί να πάρει μέρος σ’ ένα πάρτι με γλυκά, για να γιορτάσουν όλοι μαζί τη διάσωση του Πρίγκιπα.
Ο Πρίγκιπας χορεύει με την Κλάρα το γνωστό Pas de Deux (σκηνή 14).

Πριν από αυτό ακούγεται το μεγαλύτερο σε διάρκεια μέρος: το Βαλς των Λουλουδιών (σκηνή 13). Μια υπέροχη καντέντσα που παίζει η άρπα εισάγει την πανέμορφη λυρική μελωδία σε ρυθμό βαλς, που παίζεται κυρίως από τα έγχορδα.
Οι σκηνές περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο από το συνθέτη, ο οποίος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε το όργανο Celesta.

Ο Χορός των Μιρλιτόνων είναι το προτελευταίο μέρος του Καρυοθραύστη, που πήρε το όνομα του από το γαλλικό πνευστό όργανο, που παίζεται συνήθως από παιδιά.

Τσαϊκόφσκι και Καρυοθραύστης

Είναι το 3ο και τελευταίο μπαλέτο που έγραψε ο Τσαϊκόφσκι.
Η πρεμιέρα δόθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1892, στο θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης.
Είναι βασισμένο πάνω σε μια διασκευή ενός θέματος του E T A Hoffman, που αναφέρεται σε ένα παιδικό Χριστουγεννιάτικο πάρτι.
Σ΄ αυτό το έργο, το οποίο ο συνθέτης έγραψε στο τέλος της ζωής του, δεν φαίνεται καθόλου η δυστυχία που τον βασάνιζε εκείνη την εποχή.
Αντιθέτως, από τη μουσική βγαίνει μια μοναδική αίσθηση ξεγνοιασιάς και αθωότητας. Τον Απρίλιο του 1892, όταν προσπαθούσε να ολοκληρώσει την 1η πράξη, έμαθε τα δυσάρεστα νέα του θανάτου της αδελφής του Αλεξάνδρας.

Όταν ο Τσαϊκόφσκι έγραψε αυτό το έργο, ποτέ δεν πίστεψε στην αξία του, όπως ο ίδιος ομολόγησε αργότερα. Η μικρή του εισαγωγή είναι αυτή που δημιουργεί τις συνθήκες για τη νοητή ανάπλαση του κόσμου των παραμυθιών.

Ο Καρυοθραύστης παρουσιάστηκε μαζί με το έργο Iolantha (κι αυτό του Τσαϊκόφσκι) και έκανε μια αποτυχημένη πρεμιέρα. Ο Τσάρος τίμησε τη γενική πρόβα με την παρουσία του, εκφράζοντας την ευχαρίστησή του με ό,τι είδε.
Ο συνθέτης έγραφε την επόμενη ημέρα:
«Ο Μεγαλειότατος ευχαριστήθηκε πολύ χτες.
Ζήτησε επιμόνως να καθίσω στο θεωρείο μαζί του, γεμίζοντας με κολακευτικά σχόλια».

Το κοινό της πρεμιέρας ήταν λιγότερο οξυδερκές από τον Τσάρο. Οι κριτικοί ήταν φειδωλοί στους χαρακτηρισμούς τους, διαπιστώνοντας «έλλειψη δημιουργικότητας και φαντασίας στο νέο μπαλέτο».
Την αποτυχία διαπίστωσε και ο αδελφός του Πιότρ, ο Μόδεστος, σημειώνοντας:
«Η ντελικάτη ομορφιά του μπαλέτου δεν άγγιξε το κοινό με το πρώτο άκουσμα».
Κάτι σχετικό έγραψε κι ο ίδιος ο συνθέτης:
«Αυτό μου είναι εντελώς αδιάφορο. Δεν είναι η πρώτη φορά, άλλωστε.
Γνωρίζω, όμως, πως στο τέλος θα δικαιωθώ».

Πολλές υποθέσεις έχουν γίνει, χωρίς να βγει σίγουρο και ασφαλές συμπέρασμα, για το τι ήταν αυτό που προκάλεσε την αποτυχία της πρεμιέρας.
Ένα στοιχείο ήταν η ασθένεια του χορογράφου Marius Petipa, του οποίου η εντυπωσιακή χορογραφία είχε συντελέσει σε μεγάλο βαθμό στο θρίαμβο της Ωραίας Κοιμωμένης, δύο χρόνια νωρίτερα.
Αυτή τη φορά ο Πετιπά είχε ακυρώσει τη συμμετοχή του στον Καρυοθραύστη λόγω της ασθένειάς του.
Αποτέλεσμα της αποχής του Πετιπά ήταν η αποδυνάμωση του σεναρίου και
της μουσικής από την ατελή χορογραφία, στοιχεία αλληλένδετα σε ένα μπαλέτο.

Μερικοί είπαν πως η πρεμιέρα απέτυχε εξαιτίας της μητριαρχικής φιγούρας που έβγαινε μέσα από τη Νεραϊδοβασίλισσα. Ήταν και η χορεύτρια με το σχετικό ρόλο, που εξέτεινε τη δραματική έκφραση του ρόλου της στα άκρα.
Τα παιδιά που συμμετείχαν στη σκηνή φάνηκαν να κινούνται απροσδιόριστα πάνω στη σκηνή. Το ρωσικό κοινό γνώριζε πολύ καλά τι ήταν καλό και τι κακό, σε τέτοιες περιπτώσεις.

Όποια κι αν ήταν η αιτία, το έργο απέτυχε να σαγηνεύσει το μάτι και το αυτί του κοινού της εποχής, σε αντίθεση με τα δύο μπαλέτα που προηγήθηκαν:
τη Λίμνη των Κύκνων και την Ωραία Κοιμωμένη.
Σήμερα πιστεύουμε πως ο Καρυοθραύστης είναι έργο πλούσιο σε μελωδία και ρυθμό, άψογο από τεχνική άποψη, με πολλά καλοβαλμένα δραματικά στοιχεία.

Τότε στην Αγία Πετρούπολη το μπαλέτο έκανε μόλις 14 παραστάσεις, ενώ πέρασαν 27 ολόκληρα χρόνια για να ανέβει στη Μόσχα.
Πέρασαν 40 χρόνια για να φτάσει στο Λονδίνο, το 1932, και χρειάστηκε ακόμη 10 για τις ΗΠΑ!
Σήμερα  δεν περνούν Χριστούγεννα χωρίς τη μουσική του Τσαϊκόφσκι, χωρίς τον Καρυοθραύστη.