Ηλεκτρονικό χρήμα*

Αναμφίβολα, στις μέρες μας, διανύουμε μια μεταβατική περίοδο, μια περίοδο μετάβασης από την κλασική στην ψηφιακή πραγματικότητα.

Στα πλαίσια της ψηφιακής πραγματικότητας, εντάσσεται και το ηλεκτρονικό χρήμα, το οποίο έχει αρχίσει να κάνει δειλά δειλά την εμφάνισή του στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό ψηφιακό πλέον στερέωμα.

Ένας ορισμός του ηλεκτρονικού χρήματος θα μπορούσε να είναι ο εξής: Ηλεκτρονικό χρήμα συνιστά το σύνολο των ηλεκτρονικών δεδομένων, το οποίο ενσωματώνει σχετική χρηματική αξία. Ο νομοθετικός ορισμός, του κοινοτικού δικαίου που εμπεριέχεται στο άρθρο 2 της Οδηγίας 2009/110/ΕΚ, αναφέρει συγκεκριμένα: «Ηλεκτρονικό χρήμα νοείται οιανδήποτε, αποθηκευμένη σε ηλεκτρονικό, μεταξύ άλλων και μαγνητικό υπόθεμα νομισματική αξία αντιπροσωπευόμενη από απαίτηση έναντι του εκδότη ηλεκτρονικού χρήματος, έχει εκδοθεί κατόπιν παραλαβής χρηματικού ποσού για τον σκοπό της πραγματοποίησης πράξεων πληρωμών, όπως ορίζονται στο άρθρο 4 σημείο 5) της οδηγίας 2007/64/ΕΚ και η οποία γίνεται δεκτή από άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα πέραν του εκδότη». Στο δε εθνικό δίκαιο, ζητήματα που αφορούν στο ηλεκτρονικό χρήμα ρυθμίζονται στο Ν. 4446/2016.

Στα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού χρήματος συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων το γεγονός ότι αυτό δεν είναι ενσώματο, αλλά αποτελεί επίπεδο τεχνολογίας, Μάλιστα, αναφερόμαστε σε τεχνολογία εξελισσόμενη. Εξάλλου και η  αξία του ηλεκτρονικού χρήματος δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβαλλόμενη. Η αξία του ηλεκτρονικού χρήματος δεν εξαρτάται  από εξωγενείς παράγοντες αλλά από αυτή καθαυτή τη διαδικασία παραγωγής του. Ειδικότερα, η αξία του νέου ηλεκτρονικού χρήματος προσδιορίζεται πρωτίστως με βάση την απαιτούμενη ενέργεια που καταναλώνεται για την παραγωγή του.

Αν εμβαθύνουμε όμως στα ανωτέρω, αυτά συμβαδίζουν με την πραγματικότητα και ταυτοχρόνως εξυπηρετούν το σκοπό του χρήματος; Ποιες είναι οι απαιτήσεις που θέτει η αγορά; Τι προσδοκά ο ιδιώτης στη σύγχρονη συναλλαγή; Τι αναζητά ο κρατικός μηχανισμός (εφορία, τελωνεία, υπηρεσίες εσόδων κλπ); Είναι εφικτό να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω σε μια συναλλαγή χρησιμοποιώντας το ηλεκτρονικό χρήμα; Καλύπτεται ο συναλλασσόμενος από νομική άποψη; Συνιστά η κατοχή και περαιτέρω η χρήση ηλεκτρονικού χρήματος επένδυση που δύναται να επιφέρει τα συχνά υποσχόμενα υπερκέρδη;

Πριν αρχίσουμε να επιχειρήσουμε να δώσουμε απαντήσεις, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στη συναλλαγή τα συμβαλλόμενα μέρη είναι μέσοι χρήστες της τεχνολογίας της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ) και βεβαίως μέσοι γνώστες των χρηματοοικονομικών αρχών.

Ο ορισμός του ηλεκτρονικού χρήματος από τον κοινοτικό νομοθέτη έγινε πριν 13 συναπτά έτη, μάλλον τούτο από μόνο του, αναδεικνύει μια εξαρχής προβληματική πραγματικότητα. Υπό το πρίσμα πάντοτε ότι όλο αυτό το χρονικό διάστημα η τεχνολογία καταγράφει άλματα εξέλιξης, χωρίς να υφίσταται αντίστοιχη νομοθετική εξασφάλιση. Ακόμη, έχοντας υπόψη ότι το ηλεκτρονικό χρήμα συνιστά άυλη τεχνολογία και σχεδόν τίποτε άλλο, αυτό μπορεί εκ πρώτης όψεως να ενισχύει τα θετικά στη χρήση του ηλεκτρονικού χρήματος, συμβάλλοντας καταλυτικά στην άμεση κυκλοφορία του.  Από την άλλη, όμως, η αμεσότητα και η ταχύτητα της συναλλαγής με αντικείμενο το ηλεκτρονικό χρήμα δεν παρέχουν επαρκή περιθώρια διόρθωσης λαθών ή ακύρωσης κινήσεων και συναλλαγών στο ψηφιακό περιβάλλον. Σε διπλή ανάγνωση υπόκειται όμως και το γεγονός ότι το ηλεκτρονικό χρήμα δεν είναι ενσώματο. Από τη μια μεν αναδεικνύονται τα θετικά της γρήγορης συναλλαγής και της έλλειψης κινδύνου απώλειας του σώματος επάνω στο οποίο αποτυπώνεται η χρηματική αξία, από την άλλη πλευρά όμως, η φύλαξη και η καταγραφή του είναι ελλειμματικές, υπό την έννοια ότι δεν φυλάσσονται πουθενά παρά μόνο ως «πράξεις» καταχωρημένες σε υπολογιστές. Πράξεις οι οποίες με τη σειρά τους συνιστούν αμετάβλητα παντοτινά αποδεικτικά στοιχεία έναντι φυσικής καταστροφής ή παρέμβασης με ηλεκτρονικά μέσα.

Άλλο στοιχείο του ηλεκτρονικού χρήματος το οποίο χρήζει επισήμανσης είναι ο ίδιος ο χρήστης ή κάτοχος του ηλεκτρονικού χρήματος. Στις ηλεκτρονικές συναλλαγές για τη χρήση ή για την κατοχή του ηλεκτρονικού χρήματος αρκεί η χρήση ψευδωνύμου, όχι όμως και η απόλυτη ανωνυμία. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται, όχι μόνο για τη νομιμότητα της συναλλαγής, αλλά επιπλέον και για την τήρηση των κανόνων ορθής πρακτικής στο πλαίσιο της ελευθερίας των συναλλαγών με έμφαση τις ηλεκτρονικά διεξαγόμενες.

Εν κατακλείδι, το ηλεκτρονικό χρήμα, με βάση τα τρέχοντα δεδομένα, αποτελεί μετρήσιμο στοιχείο σε μια ηλεκτρονική σύμβαση. Είναι δε σχεδόν βέβαιο ότι θα εγκαθιδρυθεί και στο εξής θα εδραιώνεται όλο και πιο πολύ. Εμείς, αρκεί να παρατηρούμε θετικά τις εξελίξεις και να συμμετέχουμε ενεργά σε αυτές. Όμως, ας έχουμε πάντοτε υπόψη μας ότι οι νέες τεχνολογίες και το ηλεκτρονικό χρήμα δεν ήρθαν για να μας κυβερνήσουν στο ψηφιακό περιβάλλον, παρά μόνο για να μας εξυπηρετήσουν.

Χρήστος Γ. Μουζάκης, Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε., υπ. Δρ.
E mail: mouzakischris@gmail.com

* Το παρόν αποτελεί έγγραφη απόδοση αντίστοιχης προφορικής εισήγησης του υπογράφοντα, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 24 Μαΐου 2022, στα πλαίσια του μαθήματος: «Ηλεκτρονικό επιχειρείν και ψηφιακό μάρκετινγκ» του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.