Το χρυσό στάρι (καρπός ζωής)

Με το βιβλίο αυτό ο Γιάννης Σουλιώτης φιλοδοξεί να προβάλει την κεντρική θέση που κατέχει το σιτάρι μέσα στην ελληνική παράδοση και ζωή. Από τις πολλαπλές χρήσεις αυτού του πολύτιμου καρπού το βιβλίο περιλαμβάνει, σύμφωνα με την πρόθεση του συγγραφέα, μόνο όσες συνδέονται άμεσα με έθιμα και παραδόσεις του λαού μας, συμβάλλοντας μ’ αυτό τον τρόπο στη διατήρησή τους.

Το βιβλίο βασίζεται σε μια προηγούμενη έκδοση, η οποία εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα. Η καινούργια, βέβαια, είναι πολύ εμπλουτισμένη. Πρόκειται για ένα βιβλίο με σελίδες διακοσμημένες με εικόνες και που στο τέλος περιλαμβάνει λεύκωμα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, σχετικό με τη θεματολογία του. Πραγματικά, είναι μια πολύ όμορφη έκδοση.

Διαιρείται σε δύο μέρη: «α. Το στάρι» και «β. Τα κόλλυβα». Στο πρώτο, αφού κάνει μια επιλεκτική αναφορά στην καλλιέργεια του σταριού στην αρχαιότητα, στη Μεσοποταμία των Σουμερίων, στην Κίνα του Chen-Nung, στην ομηρική εποχή (περιγραφή θερισμού που απεικονίζεται στην ασπίδα του Αχιλλέα, αναφορά στη θεά Δήμητρα) και στην Παλαιά Διαθήκη, προχωρεί στις πρακτικές εφαρμογές του καρπού, αναδεικνύοντας την τεράστια σημασία του τόσο στη διαβίωση του ανθρώπου όσο και στη θρησκευτική ζωή του.

Το βιβλίο του Γιάννη Σουλιώτη πρέπει να λογιστεί ως «μουσείο», «μαρτυρία» μιας τέχνης καθαρά ορθόδοξης και ελληνικής μαζί.

Πρώτη αναφορά γίνεται στο ψωμί, που η αξία του για τη διαβίωσή μας συμβαδίζει με την ευλάβειά μας προς τον «επιούσιο άρτο» της καθημερινής ζωής. Για την ορθόδοξη χριστιανική πίστη, ο άρτος αποτελεί το σύμβολο του σώματος του Χριστού. Πιο συγκεκριμένα, το ψωμί που προσφέρουν οι πιστοί στο ναό, για να τελεστεί η Θεία Ευχαριστία, είναι το πρόσφορο. Η στρογγυλή ανάγλυφη σφραγίδα που έχει πάνω του δημιουργεί μια πλούσια θρησκευτική συμβολική, που σχετίζεται με τη Θεοτόκο, τους αγίους, τους αγγέλους και οπωσδήποτε με το κέντρο της λατρείας, τον Χριστό (στο κέντρο της σφραγίδας υπάρχουν τα ανάγλυφα γράμματα: ΙΣ ΧΣ ΝΙΚΑ = Ιησούς Χριστός Νικά). Στη συνέχεια ο συγγραφέας παραθέτει και αρκετές συνταγές για την παρασκευή του πρόσφορου και του Άρτου, αλλά και άλλων πολλών σκευασμάτων, όπως είναι το Χριστόψωμο, η βασιλόπιτα, τα γαμοκούλουρα, η φανουρόπιτα, οι κουραμπιέδες, τα μελομακάρονα, τα λαζαράκια, τα κουλουράκια κ.ά. Αναφέρεται επίσης και σε κατά τόπους έθιμα που σχετίζονται με όλα τα παραπάνω.

Στο δεύτερο και κυριότερο μέρος του βιβλίου, ο Γιάννης Σουλιώτης ασχολείται με το έθιμο των κολλύβων. «Τα κόλλυβα», «το στάρι», «στερνά» ή και «συγχώρια» είναι το έθιμο του βρασμένου σταριού, που είναι στολισμένο με ξηρούς καρπούς, ρόδι, ζάχαρη, και προσφέρονται στη μνήμη των νεκρών στις εκκλησίες και στα νεκροταφεία. Το ενδιαφέρον του συγγραφέα γι’ αυτό το έθιμο ξεκίνησε από το πρωτότυπο στόλισμα ενός δίσκου με κόλλυβα, που παρουσίαζε τη μορφή ενός βυζαντινού αυτοκράτορα, κτήτορα Μοναστηριού του Αγ. Όρους, φτιαγμένη «με χρωματιστή ζάχαρη, καβουρντισμένο αλεύρι και κανέλα. Ήταν ένας πραγματικός πίνακας ζωγραφικής!» (σ. 69). Η επαφή του συγγραφέα με παρόμοιους δίσκους κολλύβων έκτοτε συνεχίστηκε, κι αυτά τα χρώματα, τα στολίδια και το φως των κεριών άφηναν μέσα του μια «εικόνα αξέχαστης ομορφιάς και γαλήνης». Αυτούς τους δίσκους θεωρεί ως «εφήμερα, ανεπανάληπτα έργα τέχνης», φτιαγμένα από τις μάνες μας και τις γιαγιάδες μας. Ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης γράφει σχετικά για το βιβλίο: «Πρόκειται για την καταγραφή ενός εφήμερου, θα έλεγα ενός έργου έτοιμου να κατασπαραχθεί ύστερα από λίγο. Μέσα απ’ αυτό το βιβλίο, για μια ακόμη φορά, φαίνεται ότι η Τέχνη δεν είναι ανάγκη να είναι αιώνια, μπορεί να είναι και στιγμιαία» (σ. 68). Γι’ αυτό και το βιβλίο του Γιάννη Σουλιώτη πρέπει να λογιστεί ως «μουσείο», «μαρτυρία» μιας τέχνης καθαρά ορθόδοξης και ελληνικής μαζί, αφού σχεδόν το ίδιο έθιμο («κόλλυβοι») υπήρχε και στην ελληνική αρχαιότητα. Τα κόλλυβα είναι, όπως γράφει ο ίδιος, «κόκκοι σταριού ριγμένοι σε έναν απέραντο κάμπο, εκείνον της παράδοσης».

Τα κόλλυβα είναι, όπως γράφει ο ίδιος, «κόκκοι σταριού ριγμένοι σε έναν απέραντο κάμπο, εκείνον της παράδοσης».

Μετά την Εισαγωγή αυτού του μέρους, ο συγγραφέας προχωρεί με γνώση και με ευαισθησία στην ιστορία των κολλύβων στην προχριστιανική αλλά και χριστιανική εποχή (Ανθεστήρια, το θαύμα του Αγίου Θεοδώρου). Αναφέρεται στα Μνημόσυνα, στο συμβολισμό τους και στον κατά τόπους τρόπο παρασκευής τους. Στη συνέχεια παραθέτει παροιμιώδεις εκφράσεις για τα κόλλυβα (π.χ. «Με ξένα κόλλυβα μνημόσυνο δεν γίνεται»), ιδιωματικές λέξεις (π.χ. «κολλυβογράμματα», «κολλυβιστής») και κάνει πολλές αναφορές στη χρήση της λέξης «κόλλυβα» στη λογοτεχνία, στον πεζό και ποιητικό λόγο. Αναφέρεται π.χ. στους Παπαδιαμάντη, Μωραϊτίδη, Κόντογλου, Σικελιανό, Σεφέρη, Ρίτσο κ.ά. Το βιβλίο τελειώνει μ’ ένα υπέροχο λεύκωμα 62 σελίδων που καταγράφουν αριστουργηματικούς πίνακες δίσκων με κόλλυβα, αυτά τα «εφήμερα έργα τέχνης», που δεν ξεχωρίζεις αν είναι όντως κόλλυβα ή καταπληκτικοί πίνακες ζωγραφικής.

Ο Γιάννης Σουλιώτης είναι ένας πολύ μορφωμένος άνθρωπος που έχει ασχοληθεί επιτυχώς με πολλά είδη λόγου: την ποίηση, το θέατρο, τον πεζό λόγο και τη λογοτεχνική μετάφραση (είναι από τους πιο γνωστούς μεταφραστές του Φερνάντο Πεσσόα). Το Χρυσό Στάρι το έγραψε με απλότητα που ταιριάζει στο θέμα και που δηλώνει τη σοφία του και την αγάπη του στην ελληνική και χριστιανική παράδοση.

Το χρυσό στάρι (καρπός ζωής)
Γιάννης Σουλιώτης
Κάπα Εκδοτική
246 σελ.
ISBN 978-618-5191-22-1

 

Πηγή: diastixo.gr