Το χαρτόκουτο

Κώστας Καβανόζης
Το χαρτόκουτο
Εκδόσεις Πατάκη,
σελ. 133, τιμή 7,90 ευρώ

Οι καταστάσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι ήρωες στις τρεις νουβέλες του πρώτου πεζογραφικού βιβλίου του Κώστα Καβανόζη υπό τον τίτλο Χοιρινό με λάχανο (2004) εμφορούνται από ένα ιδιαιτέρως βίαιο πνεύμα, το οποίο βάζει στο κέντρο του τον ακρωτηριασμό, τόσο ως συμβολικό ή αλληγορικό δεδομένο του μύθου όσο και ως πραγματικό στοιχείο της δράσης: ακρωτηριασμός υλικός και σωματικός αλλά και ψυχικός ή διανοητικός. Καταφεύγοντας στον ελεύθερο πλάγιο λόγο, με τον αφηγητή του έτοιμο να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ψυχικές αντιδράσεις των ηρώων, ο Καβανόζης θα φέρει σε αντίκρουση τις οπτικές γωνίες των πρωταγωνιστών του, τοποθετώντας, πάντως, τις αντιθετικές γραμμές τους στο εσωτερικό μιας ενιαίας  παραληρηματικής ροής. Η μέθοδος του παραληρήματος θα ρίξει εντελώς έξω το δεύτερο βιβλίο του Καβανόζη, το μυθιστόρημα Του κόσμου ετούτου (2009), μια προσπάθεια σύγχρονου διαλόγου με τις ντοπιολαλιές και τη λαϊκή παράδοση της Θράκης, αλλά θα ξαναβρεί τη φόρμα της στη συλλογή διηγημάτων Ολο το φως απ’ τα φεγγάρια (2011). Εκείνο που θα αποτυπωθεί στα περισσότερα διηγήματα της συλλογής είναι ένας πέρα για πέρα αφανής κόσμος, που ζει εξαρχής βυθισμένος στην ανωνυμία και στη σιωπή, κοπιάροντας ακούραστα τον εαυτό του. Ακούραστα; Οχι ακριβώς. Οι αποπροσωποποιημένοι ήρωες του Καβανόζη τρυπούν με μιαν απρόσμενη δύναμη το κουκούλι της ισοπεδωμένης τους υπόστασης για να έρθουν κάποια ώρα σε οριστική ρήξη μαζί της. Με μιαν έκφραση που έχει και πάλι ως κύριο χαρακτηριστικό το ακατάσχετο της γλώσσας και της συνείδησης, ο Καβανόζης θα ενοποιήσει, όπως και στο Χοιρινό με λάχανο, τις αφηγηματικές φωνές του, από τις οποίες δεν θα λείψουν εκ νέου κάποιοι απόηχοι θρακιώτικης ντοπιολαλιάς, κάθε άλλο παρά ενοχλητικοί πλέον. Τα ισχυρότερα σημεία της τεχνικής του θα είναι τώρα οι πυκνές χρονικές παλινδρομήσεις και η αδιάκοπη συρρίκνωση ή διαστολή των εικόνων του.

Έκανα αυτή τη μακρά και κάπως τεχνική εισαγωγή προκειμένου να προϊδεάσω για τις τομές που θα επιφέρει (παρά τις κάποιες υπόγειες συνέχειες) το καινούργιο μυθιστόρημα του Καβανόζη σε σχέση με την παλαιότερη πεζογραφική παραγωγή του. Η βία και οι αποπροσωποποιημένοι ήρωες έχουν εδώ αποσυρθεί από τη σκηνή δίνοντας τη θέση τους σε μια κατά βάσιν πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ενώ σημαντικά έχει υποχωρήσει και το παραληρηματικό στοιχείο, το οποίο τείνει να αντικατασταθεί από έναν έρρυθμο, σχεδόν μουσικό λόγο. Λόγος ο οποίος, όταν δεν θυμίζει τις παιγνιώδεις συντακτικές ακροβασίες του Σκαρίμπα, παραπέμπει σε μια πρωτογενή γλώσσα: γλώσσα παιδιού και άγουρου εφήβου, αλλά και γλώσσα ενηλίκου ο οποίος, επιστρέφοντας νοερά στα παιδικά, τα εφηβικά και τα πρώτα νεανικά του χρόνια, δεν μπορεί παρά να επηρεαστεί από τη νοητική και συναισθηματική τους σύγχυση και ασάφεια.

Θα έλεγα πως η άτακτη επιστροφή στο παρελθόν, το συνεχές μπρος-πίσω του χρόνου (ας θυμηθούμε τις παλινδρομήσεις στο Όλο το φως απ’ τα φεγγάρια), αποτελεί το απαραγνώριστο χαρακτηριστικό του Χαρτόκουτου, που είναι μια ιδιωτική κιβωτός μνήμης (δεν ξέρω κατά πόσον αυτοβιογραφική) από το εσωτερικό της οποίας θα ξεπηδήσουν όλες οι πρωτόγνωρες εμπειρίες του κεντρικού ήρωα-αφηγητή: οι ερωτικές ανταλλαγές με τα κορίτσια, που θα αναδείξουν μια μοναχική σεξουαλικότητα, η οποία δεν θα τον εγκαταλείψει και κατά τη διάρκεια του ενήλικου βίου του, τα παιχνίδια και οι πλάκες με τους συμμαθητές και τους φίλους, οι μορφές του πατέρα και της μάνας, η ανακάλυψη του αισθησιακού μεγαλείου της φύσης, αλλά και το πολυθέαμα της παρελθούσης καθημερινότητας με το οποίο είναι συνδεδεμένα τα αντικείμενα που περιλαμβάνει ένας εκτενής κατάλογος ονομάτων, μια διαρκής πηγή υπομνήσεων και αναμνήσεων.

Το Χαρτόκουτο είναι ένα μυθιστόρημα της παιδικής ηλικίας και της νιότης που μπορεί να διαβαστεί και κομματιαστά: χωρισμένα τα κεφάλαιά του διαθέτουν πλήρη αυτονομία, αλλά όλα μαζί συνθέτουν έναν κορμό με ενιαία (αν και εκ των πραγμάτων έκκεντρη) πλοκή και δράση. Πρωταγωνιστές και κομπάρσοι θα διαγράψουν έναν διαφορετικό χρονικό κύκλο κάθε φορά ενόσω ο αφηγητής θα αφεθεί (εν προκειμένω ο Καβανόζης θα εκμεταλλευτεί την παραληρηματική γλώσσα των προηγούμενων βιβλίων του) σε ποικίλες υπερλογικές παρεκβάσεις: όνειρα, φαντασιώσεις, αυθυποβολές, ποιητικές μικροεκρήξεις. Ενα βιβλίο δουλεμένο σε πολύωρο εργαστήριο με δύσκολα υλικά. Τι θα απομείνει; Οχι μια προσωπική εξομολόγηση αλλά ένα υποβλητικό μνημονικό ταξίδι. Μια αναμέτρηση άλλοτε με κομμάτια του παρελθόντος που έχουν διασωθεί διά παντός και άλλοτε με σημεία του που εξακολουθώντας να μένουν κενά μάς καλούν να τα συμπληρώσουμε κατά το δοκούν: με το σώμα, με το μυαλό ή με τη φαντασία μας.

Πηγή: tovima.gr