Σχολικός εκφοβισμός

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι γνωστός στις μέρες μας με τον όρο «Βullying». Με αυτόν τον ορισμό εννοούμε την σκόπιμη βία που ασκείται μεταξύ παιδιών παρόμοιας ηλικίας, κυρίως στο σχολικό περιβάλλον. Στόχος της είναι η πρόκληση πόνου, εξευτελισμού και αναστάτωσης.

Η βία αυτή, όπως και κάθε βία, έχει τις εξής μορφές:

Λεκτική βία: εδώ εντάσσονται ύβρεις, εμπαιγμοί, ειρωνικά σχόλια, κακόβουλοι σχολιασμοί σχετικά με την εμφάνιση, τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την οικονομική κατάσταση και γενικά, τα χαρακτηριστικά ενός παιδιού. Στα πλαίσια της λεκτικής βίας εντάσσεται και η διάδοση φημών καθώς και υβριστικά γκράφιτι και δημόσια μηνύματα.
Σωματική βία: σπρωξίματα,  κλωτσιές, μπουνιές, χαστούκια, σκίσιμο ρούχων, τράβηγμα μαλλιών, τσιμπήματα, δαγκωματιές.
Συναισθηματική βία: απειλές σχετικές με τη σωματική ακεραιότητα, τη ζωή του ίδιου του παιδιού αλλά και προσφιλών του προσώπων, απομόνωση από τα υπόλοιπα παιδιά,  καταστροφή των προσωπικών του αντικειμένων, εκβιασμός για χρήματα και γενικά για εκδουλεύσεις.
Σεξουαλική βία: άσεμνες χειρονομίες, ανεπιθύμητα αγγίγματα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαίες εικόνες ή γράμματα, εξαναγκασμός σε σεξουαλικές πράξεις. Το αποκορύφωμα είναι ένας πιθανός βιασμός.
Διαδικτυακή βία: η συγκεκριμένη μορφή είναι εξαιρετικά διαδεδομένη στις μέρες μας. Γίνεται με τη διάδοση υβριστικών μηνυμάτων, ταπεινωτικών εικόνων, βίντεο και την διάδοση ψευδών φημών και μέσω e-mail, chat, χώρων κοινωνικής δικτύωσης  (facebook, twitter κτλ) και κινητών τηλεφώνων. Αυτές οι μέθοδοι μπορούν να έχουν πολλούς αποδέκτες και να λάβουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Τα σημάδια που παρουσιάζονται όταν ένα παιδί πέφτει θύμα εκφοβισμού είναι αρκετά, εμφανή και χαρακτηριστικά. Όταν το παιδί επιστρέφει από το σχολείο, έχει μώλωπες, γρατζουνιές, σχισμένα ή λερωμένα ρούχα, κατεστραμμένα αντικείμενα και βιβλία. Είναι πεινασμένο, ζητάει ή κλέβει χρήματα για να τα δίνει στα παιδιά που το εκβιάζουν. Προσπαθεί να αποκρύψει όλ’ αυτά δίνοντας απίθανες εξηγήσεις.

Για να ισοσταθμίσει τη βία που δέχεται γίνεται πολύ επιθετικό στο σπίτι. Αυτό φαίνεται στις σχέσεις του με τα αδέρφια του ή στον τρόπο που παίζει. Αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τον υπολογιστή του ή το κινητό του. Ταράζεται κάθε φορά που δέχεται κάποιο μήνυμα ή τηλέφωνο.

Αλλάζει η στάση του προς το σχολείο. Θέλει να πηγαίνει με συνοδεία κάποιου ενήλικα. Προσποιείται ασθένειες για να μην πηγαίνει σχολείο. Όταν αναγκάζεται να πάει προσπαθεί να φύγει κάνοντας κοπάνες. Αυξάνονται οι απουσίες του. Εξαιτίας του άγχους που προκαλείται από τον σχολικό εκφοβισμό αλλά και της ανάγκης του να γίνει «αόρατος» πέφτει η σχολική του επίδοση.

Βλέπει εφιάλτες, αλλάζουν οι διατροφικές του συνήθειες (τρώει περισσότερο ή λιγότερο). Δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή βλέπει εφιάλτες. Πιθανώς να έχει και επεισόδια νυχτερινής ενούρησης. Σύνηθες φαινόμενο είναι και ο τραυλισμός. Συχνές είναι και οι απειλές αυτοκτονίας. Η πτώση της αυτοεκτίμησης  του είναι γεγονός.

Σε ακραίες περιπτώσεις το παιδί εγκαταλείπει την φοίτηση και οι απειλές αυτοκτονίας γίνονται πραγματικότητα.

Όσο τρομακτική και αδιέξοδη και αν φαίνεται αυτή η κατάσταση, μπορεί να αλλάξει. Παρακάτω ακολουθεί μια σειρά συμβουλών που απευθύνονται σε θύματα σχολικού εκφοβισμού, εκπαιδευτικούς, συμμαθητές, γονείς θυμάτων, θύτες αλλά και γονείς θυτών.

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ  ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ-ΘΥΜΑΤΑ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

• ΔΕΝ φταίτε εσείς. ΚΑΝΕΝΑΣ άνθρωπος που δέχεται βία δεν είναι υπεύθυνος γι αυτήν. Υπεύθυνοι είναι ΜΟΝΟ όσοι ασκούν βία και τα περιβάλλοντα τους.
• Αγνοήστε τις ύβρεις και τα πειράγματα. Μην στενοχωριέσαι για όσα λένε. Μην προσπαθείτε να απαντήσετε.
• Αν επιμένουν κοιτάξτε τους στα μάτια πείτε «αφήστε με ήσυχο/η» και φύγετε.
• Μην προσπαθείτε να γίνετε φίλοι με τα παιδιά που σας εκφοβίζουν.
• Σε περίπτωση που σας πάρουν κάτι ζητήστε το επίμονα πίσω, χωρίς να σταματήσετε μέχρι να το πάρετε «δώσε μου το πίσω», «δώσε μου το πίσω», «δώσε μου το πίσω».
• Αν φοβάστε μήπως σας επιτεθούν καλύτερα να συνοδεύεστε από κάποιον φίλο σας.
• ΜΙΛΗΣΤΕ! Μιλήστε σε κάποιον καθηγητή σας, στους γονείς σας, στην αστυνομία. Δεν είναι «κάρφωμα». Είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτείτε.
• ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ! Δεν σας πειράζουν γιατί το αξίζετε ή γιατί είστε αδύναμοι. Σας πειράζουν γιατί είστε διαφορετικοί.
• ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ! Αξίζετε να σας φέρονται με σεβασμό.
• ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ! Έχετε το δικαίωμα να λέτε «όχι».
• Αν το πρόβλημα επιμένει ζητήστε να αλλάξετε σχολείο. Ζητείστε το από τους γονείς σας.

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ  ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΘΥΜΑΤΩΝ

• ΜΙΛΗΣΤΕ με το παιδί σας. Ρωτάτε το για την καθημερινότητά του στο σχολείο, για τα συναισθήματα και τους φόβους του. Έτσι θα είστε σε θέση να καταλάβετε πότε κάτι αλλάζει.
• ΑΚΟΥΣΤΕ το παιδί σας.  Δώστε σημασία σε αυτά που σας λέει το παιδί σας, έστω και αν δεν σας φαίνονται  ιδιαίτερα σημαντικά. Μην είστε επικριτικοί. Έτσι το παιδί θα σας εμπιστεύεται πιο εύκολα και εσείς θα αντιληφθείτε πιο γρήγορα ό,τι  προβληματίζει το παιδί.
• Μην μπείτε στη διαδικασία να «σκληραγωγήσετε»  το παιδί. Πείτε του ότι έκανε καλά που σας εκμυστηρεύτηκε τους φόβους του, ότι δεν φταίει αυτό.
• Συγκρατείστε τις λεπτομέρειες από όσα σας λέει για να τις χρησιμοποιήσετε αργότερα για κάθε είδους καταγγελία.
• Μιλήστε με το δάσκαλο ή τον υπεύθυνο καθηγητή. Αν δείτε ότι το πρόβλημα επιμένει απευθυνθείτε στον διευθυντή. Εν ανάγκη καλέστε το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων. Ζητείστε την στήριξη ειδικών
• Απασχολείστε το παιδί σε άλλες δραστηριότητες. Εκεί θα βρει ανθρώπους να το εκτιμούν και να το σέβονται και η εκτίμηση του θα ανέβει. Μην διστάσετε ταυτόχρονα να προστρέξετε για βοήθεια σε κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας.
• Αν το παιδί σας έχει τραυματιστεί από τους εκφοβιστές  του κάντε καταγγελία στην αστυνομία και ζητείστε γνωμάτευση γιατρού για την κακοποίηση. Απαιτείστε από το σχολείο να ενημερωθούν οι γονείς του θύτη.
• Μην «νομιμοποιείτε» το θύτη. Μην προσπαθείτε να εξαλείψετε τις  αφορμές που εκμεταλλεύεται . Για παράδειγμα αν κοροϊδεύουν το παιδί για τα γυαλιά του μην του φορέσετε φακούς.
• Αν το παιδί δεν θέλει να πάει σχολείο στηρίξτε το σε αυτήν του την επιλογή, μην το πιέσετε. Πάρτε δικαιολογητικά από ειδικούς που καταλαβαίνουν το πρόβλημα. Παράλληλα σκεφτείτε το ενδεχόμενο της αλλαγής σχολείου. Μη  στείλετε το παιδί σχολείο αν έχετε την υποψία ότι δεν είναι ασφαλές.
• Αν η κατάσταση παραμείνει ίδια αλλάξτε σχολείο. Ενημερώστε το νέο σχολείο για το πρόβλημα που υπήρξε και ζητείστε διαβεβαιώσεις ότι δεν θα επιτραπεί κάτι παρόμοιο σε αυτό το σχολείο.
• Αν μάθετε ότι κάποιο άλλο παιδί είναι θύμα εκφοβισμού στο σχολείο μη διστάσετε να το αναφέρετε στο σχολείο. Η σιωπή μεγεθύνει το πρόβλημα.
• Πάνω απ όλα μάθετε στα παιδιά σας να έχουν αυτοπεποίθηση, να κοιτάνε τους άλλους στα μάτια και αρνούνται με σθένος ότι δεν τους αρέσει. Εμφυσήστε τους περηφάνια γι αυτό που είναι.

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΘΥΤΩΝ

• Μόλις αντιληφθείτε την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας σταματήστε τη αμέσως. Επιβάλλετε κυρώσεις γι αυτήν την συμπεριφορά. Αφαιρέστε τους τα προνόμιά τους. Οι κυρώσεις αυτές δεν πρέπει να εμπεριέχουν σωματική τιμωρία. Η βία γεννά βία.
• Συζητήστε μαζί του το λόγο για τον οποίο εκάνε κάτι τέτοιο. Ίσως να είναι η ανάγκη του να ξεπεράσει κάτι που το πλήγωσε ή μια κραυγή για προσοχή και αναγνώριση.
• Αποθαρρύνετε το περιβάλλον από το να επιβραβεύει οποιαδήποτε μορφή βίας ως μέσο επίλυσης διαφορών και επίδειξης δύναμης.
• Ενθαρρύνεται τους ειρηνικούς και ήρεμους τρόπους αντιμετώπισης διαφορών και κρίσεων.
• Συζητήστε το πρόβλημα με τους διδάσκοντες και ζητήστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού.
• Θέστε το παιδί προ των ευθυνών του. Κάντε ένα παιχνίδι ρόλων προκειμένου να του δείξετε τις συνέπειες των όσων κάνει.

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

• Ο σχολικός εκφοβισμός είναι πρόβλημα πειθαρχίας στο σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί είναι υπεύθυνοι γι αυτό. Οποιαδήποτε μορφή βίας στο σχολείο δεν πρέπει να είναι ανεκτή. Πρέπει να σταματάει αμέσως και οι υπεύθυνοι να τιμωρούνται ανάλογα με ότι έχουν κάνει.
• Οι διδάσκοντες οφείλουν να εξηγήσουν στους μαθητές τα πάντα γύρω από τον σχολικό εκφοβισμό και να τονίσουν τη σημασία της καταγγελίας ενός τέτοιου συμβάντος.
• Προτρέψτε τα παιδιά να γίνουν «ντεντέκτιβ» τέτοιων συμπεριφορών. Θα τα βάλει μέσα στο πρόβλημα. Διασαφηνίστε ότι όταν γνωρίζουν και δεν ενεργούν είναι εξίσου υπεύθυνοι με όσους παράγουν βία.
• Μάθετε να παρατηρείτε τα παιδιά. Επιτηρείτε συστηματικά.
• Όταν εντοπίσετε κάτι συζητήστε ιδιαιτέρως με το παιδί- θύμα. Μην πιστέψετε ότι δεν έγινε τίποτα. Πείστε το παιδί ότι μπορεί να σας εμπιστευτεί και ότι είστε σε θέση να το βοηθήσετε. Προσπαθήστε να βρείτε μία παρέα που πιθανώς θα του ταίριαζε.
• Μετά στραφείτε στους θύτες. Αν είναι ομάδα προσπαθήστε να τους «σπάσετε». Αν είναι μεμονωμένο άτομο μιλήστε του κατ’ ιδίαν. Αναφέρετε τις συνέπειες και τις κυρώσεις που θα υπάρξουν σε περίπτωση που η συμπεριφορά συνεχιστεί.
• Ενημερώστε τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς. Ζητείστε τους να είναι σε επιφυλακή.
• Αν υπάρξει σοβαρός τραυματισμός ενημερώστε τις αρχές.
• Μη ξεχνάτε ότι πρωταρχικός σκοπός της παιδείας είναι η αρμονική συνύπαρξη και ο σεβασμός των ιδιαιτεροτήτων. Γιατί μόνο έτσι η μόρφωση είναι ουσιαστική κ η πρόοδος της κοινωνίας βέβαιη.

Σοφία Τσεκούρα, Φιλόλογος Ειδικής Αγωγής – Ειδική Παιδαγωγός