Πυρκαγιές: Τα πράγματα με το όνομά τους

Όσοι πυρομανείς κι αν συλληφθούν και όσοι άνθρωποι (ευτυχώς) γλιτώσουν από τη μεγαλύτερη καταστροφή στο φυσικό και οικιστικό περιβάλλον που η Πελοπόννησος έχει να δει από την εποχή του Ιμπραΐμ, η πραγματικότητα είναι μια: η αιτία δεν είναι θεομηνία αλλά ανθρωπομηνία. Όσα αναπτύσσω ακολούθως δεν προέρχονται μόνο από τη συστηματική συλλογή τεκμηρίων για δασικές καταστροφές τα τελευταία τριάντα χρόνια, αλλά και από την προσωπική, επαγγελματική μου εμπειρία. Η δικηγορία μου ειδικά στο Συμβούλιο της Επικρατείας με οδήγησε να ασχοληθώ εντατικά με την διάσωση των δασικών οικοσυστημάτων και έτσι μπορώ να διατυπώσω ευθαρσώς όσα ακολουθούν.

Το να λέμε με ευκολία στην παρούσα κατάσταση «δεν υπάρχει κράτος» αποτελεί εύκολη γενικόλογη διατύπωση που δεν πιάνει την αιτία του κακού. Και η αιτία του κακού δεν είναι άλλη από το πελατειακό σύστημα το οποίο κατατρώει τις σάρκες της χώρας μας επί διακόσια χρόνια. Θα έλεγε κανείς ότι μετά το δράμα του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου, οι πολιτικές δυνάμεις στη χώρα μας θα είχαν επιτέλους συγκλίνει στο να αρχίσει να ξεριζώνεται αυτό το σύστημα. Όμως όχι!

Η στρεβλή πορεία της χώρας μας, που την ονόμασαν και την ονομάζουν ανάπτυξη, είναι αυτή που ώθησε πολίτες, πολιτικούς και θεσμούς να πάρουν στραβούς δρόμους και να καταλήξουμε εκεί όπου καταλήξαμε και σήμερα. Θα γίνω πιο συγκεκριμένος και θα περιοριστώ στις δασικές πυρκαγιές. Χρόνος μπαίνει, χρόνος βγαίνει και οι πυρκαγιές αυτές παίρνουν διαρκώς μεγαλύτερη έκταση. Βεβαίως και υπάρχει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Και βεβαίως η παγκόσμια κοινότητα των ανθρώπων παίρνει ελάχιστα σωστά μέτρα για να το αντιμετωπίσει. Αλλά αυτό δεν θα πρέπει να το εκλάβουμε ως ισοπεδωτική διαπίστωση και θα πρέπει να εγκύψουμε στις ειδικές συνθήκες κάθε χώρας.

Έχουμε ζήσει, ιδιαίτερα στην Αττική, το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης. Σπανίως υπήρξε κυβέρνηση, πριν και μετά την Μεταπολίτευση, που να μην προώθησε μέτρα διευκόλυνσής της. Θύματά της μεταξύ άλλων υπήρξαν άνθρωποι – διαμάντια της Δασικής Υπηρεσίας, όπως ο αείμνηστος Γιώργος Ντούρος, φίλος και συνεργάτης μου. Ακόμα και λίγες εβδομάδες πριν από την αρχή Αυγούστου περνούσαν τροπολογίες υπέρ της αυθαίρετης δόμησης, ακόμα και σε άσχετα νομοσχέδια. Τέτοιες διατάξεις περνάνε «κρυμμένες» σε απίθανα νομοσχέδια, οι νομικοί παιδευόμαστε να τις εντοπίσουμε, αλλά οι πονηροί για τους οποίους δημοσιεύονται σκανδαλώδεις διατάξεις είναι εκ των προτέρων ειδοποιημένοι για το τι επέρχεται. Και τι είναι οι νομιμοποιήσεις της αυθαίρετης δόμησης; Είναι από τις καμπανάτες εκφάνσεις του πελατειακού συστήματος. Όπου σερβίρων και σερβιριζόμενος βρίσκονται σε αγαστή σύμπνοια.

Πολύ σχετικές με τις πολιτικές για την αυθαίρετη δόμηση είναι αυτές για πολεοδομικές ρυθμίσεις. Οι ΓΟΚ του 1973 και ακολούθως, με εξαίρεση το «διάλειμμα» επί υπουργιών Μάνου και Τρίτση, αποτελούν μια άλλη εφαρμογή του πελατειακού συστήματος. Η πορεία της δόμησης στο Άργος και οι ασυνάρτητες αναπλάσεις αποτελούν «λαμπρή» εφαρμογή όσων αναφέρουμε.

Στην εξέλιξη της δασικής πολιτικής καθοριστικότατες υπήρξαν δύο ανατροπές που σημειώθηκαν στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Η πρώτη αφορά την απομείωση αρμοδιοτήτων της Δασικής Υπηρεσίας με το αποτέλεσμα που βλέπουμε και σήμερα: ναι μεν ορθώς η Υπηρεσία αυτή υπήχθη στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, όμως αντί για την σύγχρονη αναδιοργάνωσή της προωθήθηκε η απλή αποδυνάμωσή της. Δεν υπάρχει πια προληπτικός αποτελεσματικός έλεγχος των δασών, δασικών εκτάσεων και των περιοχών ειδικού ενδιαφέροντος (NATURA 2000 κλπ.) και αφαιρέθηκε από την δασική υπηρεσία ο κατασταλτικός έλεγχος, με αποτέλεσμα η πυροσβεστική υπηρεσία γενικών καθηκόντων να επιφορτιστεί και με τα δάση. Σήμερα, οι περισσότεροι δασικοί υπάλληλοι δεν ασχολούνται παρά με γραφειοκρατικά καθήκοντα.

Η δεύτερη αλλαγή αφορούσε την κατάργηση του σώματος των Αγροφυλάκων, πολύτιμου θεσμού που ευδοκίμησε επί σχεδόν 180 χρόνια. Και εδώ Αστυνομία γενικών καθηκόντων επιφορτίσθηκε και με τα καθήκοντα αγροφυλακής με τα γνωστά  αποτελέσματα. Ταυτόχρονα στις μέρες μας αποδυναμώνονται και οι φορείς διαχείρισης ειδικών περιοχών, όπως και το σώμα των Ελεγκτών Περιβάλλοντος.

Τρομερή φλυαρία γίνεται αυτές τις μέρες για σχεδιασμούς και σχέδια. Όμως, όπως σπανίως αναφέρεται αυτές τις μέρες, τέσσερις φορές στη Βουλή της Μεταπολίτευσης πέρασαν σχέδια και αναθεωρήσεις τους για τη σωστή προστασία (πρόληψη και καταστολή) δασών, δασικών εκτάσεων και ειδικών περιοχών. Αν και για αυτά τα σχέδια υπήρξε συναίνεση στις ειδικές επιτροπές της Βουλής, ούτε ένα δεν προωθήθηκε ώστε να θεσμοθετηθεί ένας νέος, οργανωτικός και αποτελεσματικός θεσμός προστασίας.

Παράλληλα, οργανωμένα συμφέροντα προωθούν την εμφύτευση γιγαντιαίων αιολικών πάρκων οπουδήποτε. Και παρά τις αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών (δεν κάνω λόγο για την Αργολίδα, όπου για την ώρα οι τοπικές κοινωνίες παραμένουν απαθείς και αδιάφορες). Μήπως οι πυρκαγιές στην Εύβοια ειδικότερα, στην ορεινή Αρκαδία, τη Λακωνία και την Ηλεία έχουν να κάνουν με τα μεγαλειώδη σχέδια δημιουργίας γιγαντιαίων αιολικών πάρκων;

Ένας άλλος τομέας όπου το πελατειακό σύστημα δουλεύει ακατάπαυστα είναι η επιβολή αναδασώσεων και η σε λίγα χρόνια άρση τους, πριν προχωρήσει ικανοποιητικά η αναδάσωση αλλά με «ικανοποιητική» εμφύτευση αυθαίρετων οικοδομημάτων. Και εδώ θα πρέπει να επισημάνω, εκτός από τη στάση της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας, και μια περίεργη στροφή στην πρόσφατη νομολογία του ΣτΕ. Ας πούμε εδώ ότι υπό την φωτισμένη προεδρία του Μιχαήλ Δεκλερή στο Ε’ Τμήμα του Δικαστηρίου, δημιουργήθηκε  μια συνεκτική νομολογία για την προστασία του Ιστορικού και Φυσικού Περιβάλλοντος της χώρας μας, η οποία προχώρησε παρά τις εντατικές πελατειακές πιέσεις. Η νομολογία άρχισε να παίρνει «ρεαλιστικούς» δρόμους.Την είδαμε να διαμορφώνεται ως προς τα αυθαίρετα, ως προς τις πολεοδομήσεις, ως προς τις αναδασώσεις και ως προς τις ανεμογεννήτριες. Για την τελευταία περίπτωση έζησα προσωπικά τη μετάλλαξη σε υπόθεση που χειριζόμουν στα Κουλέντια Λακωνίας. Με αυτά και με εκείνα η χώρα μας πλέει εις την μελανόλευκον, όπως έγραφε ο αξέχαστος Μίνως Αργυράκης.

Στην παρούσα κατάσταση, είναι καιρός να δούμε όλοι μας την αιτία του κακού, να συνέλθουμε και να προχωρήσουμε όχι σε αερολογίες αλλά σε πραγματικές, σκληρές και ζωοδότρες μεταρρυθμίσεις. Το πελατειακό σύστημα, γέννημα και αυτό εν μέρει των παραμορφώσεων της Τουρκοκρατίας και της φαυλοκρατίας που ακολούθησε (για να θυμηθώ εδώ τον όρο του Τάσου Τσακόπουλου) αλλά και του ακατάσχετου φατριασμού, θα πρέπει να ξεριζωθεί. Αλλιώς θα κοροϊδεύουμε εαυτούς και αλλήλους πάνω στο απίστευτο δράμα των πυρόπληκτων, που μου έφεραν συνταρακτικά στη μνήμη τις εικόνες από την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922.

Βασίλης Κ. Δορωβίνης, Δικηγόρος