Ο σύγχρονος καταναλωτής

Η 15^η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα του καταναλωτή και σηματοδοτήθηκε για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο στις 15 Μαρτίου 1983 από τον Ο.Η.Ε. Ιστορικά όμως προηγήθηκε ο πρόεδρος των Η.Π.Α. John F. Kennedy, ο οποίος σε διακήρυξή του στις 15 Μαρτίου 1962 αναφέρθηκε στην προστασία των καταναλωτών και την διασφάλιση των τεσσάρων θεμελιωδών δικαιωμάτων, ήτοι της ασφάλειας, της πληροφόρησης, της ακρόασης και της επιλογής.

Ακολούθως, η ημέρα αυτή θεσμοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης με επίσημη πράξη της 15 Μαρτίου 1999 ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας των Καταναλωτών. Έκτοτε δε πολλά νομοθετικά κείμενα έχουν τεθεί σε ισχύ τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Ποιος όμως είναι ο καταναλωτής; Σίγουρα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί το ερώτημα αυτό. Ο ισχύων νόμος πλαίσιο Ν. 2251/1994 στην παράγραφο 4 του άρθρου 1 δίνει τον εξής ορισμό: «Καταναλωτής είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα, για τα οποία προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά και τα οποία κάνουν χρήση των προϊόντων ή υπηρεσιών αυτών, εφόσον αποτελούν τον τελικό αποδέκτη τους. Καταναλωτής είναι και: αα) κάθε αποδέκτης διαφημιστικού μηνύματος, ββ) κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εγγυάται υπέρ καταναλωτή, εφόσον δεν ενεργεί στο πλαίσιο της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του».

Εκ πρώτης όψεως ο ανωτέρω ορισμός φαίνεται πλήρης και σαφής. Δυστυχώς όμως οι ατέλειες και τα κενά του, μολονότι δεν είναι εμφανή, είναι ουσιαστικά και επηρεάζουν πολλαπλά το φάσμα προστασίας του καταναλωτή. Έτσι ο νόμος κάνει λόγο για προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά, τα οποία πρέπει να είναι ευρέως διαδεδομένα στο καταναλωτικό κοινό.

Υπό το πρίσμα αυτό αποκλείεται η προστασία για περιπτώσεις που έχουν ως αντικείμενο συναλλαγής κατά παραγγελία προϊόντα ή υπηρεσίες. Ο νομοθέτης ενεργώντας περιοριστικά ρύθμισε μόνο τις μαζικές συναλλαγές, στοιχείο που αποκλείει αδικαιολόγητα το ευρύ προστατευτικό πεδίο, που θα έπρεπε να διακρίνει το εν λόγω νομοθέτημα.

Ένα ακόμη σημείο το οποίο θεωρείται σημαντικό για τον προσδιορισμό του ορισμού του καταναλωτή ως πρόσωπο είναι η προϋπόθεση αυτός να αποτελεί και τον τελικό αποδέκτη του αντικειμένου της συναλλαγής. Γεγονός που δεν επιτυγχάνεται σε πολλές περιπτώσεις. Επίσης, ιδιαίτερα κρίσιμο στην προσπάθεια προσδιορισμού της έννοιας του καταναλωτή είναι το επίπεδο γνώσεων και εμπειριών που αυτός διαθέτει.

Έτσι, μολονότι δεν συνάγεται από το γράμμα του νόμου, σε συνδυασμό όμως και με άλλες διατάξεις του Αστικού Κώδικα, μπορούμε να προσδώσουμε σε ένα πρόσωπο την ιδιότητα του καταναλωτή άξιου προστασίας, όταν αυτό δεν διαθέτει το υπόβαθρο εκείνο που θα το καταστήσει τόσο ικανό στην επιλογή του αγαθού ή της υπηρεσίας, ώστε να αποτελεί στη συναλλαγή ισοδύναμο μέρος με τον προμηθευτή.

Τέλος, όσον αφορά στην ουσιαστική προστασία του καταναλωτή, τα σημεία τα οποία μπορούμε να θίξουμε σε συντομία είναι η δυνατότητα που παρέχεται από το νόμο για σύσταση ενώσεων καταναλωτών, η άσκηση συλλογικών αγωγών και το δικαίωμα υπαναχώρησης, στοιχεία που ενισχύουν σημαντικά το αδύναμο μέρος μιας συναλλαγής.

Χρήστος Γ. Μουζάκης, Δικηγόρος Καλαμάτας, e-mail: mouzakischris@gmail.com