Η ομορφιά της διαφορετικότητας
Γράφει η Έλενα Τσιτούρα

Αν κοιτάξει κανείς γύρω του στο φυσικό κόσμο, θα διαπιστώσει μια τεράστια ποικιλία από έμβια όντα. Αυτά διαβιώνοντας σε ένα πλήθος διαφορετικών οικοσυστημάτων καταλαμβάνουν το δικό τους χώρο – οικολογικό θώκο- στον οποίο αναπαράγονται και δραστηριοποιούνται. Ένα τροπικό δάσος, για παράδειγμα αποτελεί οικοσύστημα μεγάλης βιοποικιλότητας, στο οποίο αναπτύσσονται περίπλοκες οικολογικές σχέσεις μεταξύ των ειδών που ζουν εκεί. Πάνω από 1,7 εκατομμύρια είδη έχουν ταξινομηθεί έως σήμερα, ενώ ο συνολικός αριθμός τους υπολογίζεται σε πάνω από 15 εκατομμύρια ! Πού έγκειται όμως αυτή η θαυμαστή ποικιλία δομής και φυσιολογίας; Πού έγκειται η διαφορετικότητά τους;

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν γενετικό υλικό (DNA) που αποτελείται από τους ίδιους δομικούς λίθους (νουκλεοτίδια), όμως διαφέρουν ως προς την ποσότητα και το συνδυασμό αυτών. Για παράδειγμα ο άνθρωπος (Homo sapiens) διαθέτει 6Χ10⁹ ζεύγη τέτοιων δομικών λίθων , η φρουτόμυγα (Drosophila melanοgaster) 3,2 Χ 10⁸ ζεύγη, ενώ το κοινότατο βακτήριο του εντέρου Escherichia coli 4Χ10⁶  ζεύγη. Είναι σαφές ότι γενικά η ποσότητα του DNA συνάδει με την πολυπλοκότητά του. Το φαινόμενο γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον, αν αναλογιστούμε ότι όλα τα παραπάνω δεν είναι στατικά! Κάθε οργανισμός υφίσταται τη δράση απροσδόκητων γενετικών αλλαγών, των μεταλλάξεων. Ταυτόχρονα το αβιοτικό περιβάλλον (κλίμα, γεωμορφολογία) μεταβάλλεται συνεχώς. Τα παραπάνω οδηγούν τους πληθυσμούς σε μια πορεία εξέλιξης προς μορφές ιδανικά προσαρμοσμένες και ικανές για επιβίωση στο περιβάλλον όπου βρίσκονται.

Η διαφορετικότητα στη φύση είναι γεγονός όχι μόνο μεταξύ ειδών αλλά και μεταξύ οργανισμών του ίδιου είδους. Πρακτικά, κανένας άνθρωπος δεν έχει το ίδιο DNA με κανέναν άλλο. Αυτό οφείλεται στον τρόπο αναπαραγωγής μας: Όλοι προερχόμαστε από την ένωση μοναδικών γεννητικών κυττάρων των γονέων μας, γεγονός που μας καθιστά διαφορετικούς από τους γονείς, τα αδέρφια, πόσο μάλλον από τους υπόλοιπους ανθρώπους! Εξαίρεση σε αυτό αποτελούν τα μονοωικά δίδυμα αδέρφια. Παρ’ όλα αυτά ακόμα και αυτά μπορεί να παρουσιάζουν διαφορές στην εμφάνιση και στην εν γένει προσωπικότητα. Αυτό υποδεικνύει περίτρανα ότι η επίδραση του περιβάλλοντος (διατροφή, τρόπος και τόπος διαβίωσης, συνήθειες, ανατροφή, παιδεία, θρησκευτικό, κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις μεταξύ ατόμων) μπορεί να διαμορφώσει διαφορετικό αποτέλεσμα: Από τη στιγμή της σύλληψής μας γινόμαστε συλλέκτες ερεθισμάτων του περιβάλλοντος, πρωταγωνιστές καταστάσεων και εμπειριών εντελώς μοναδικών. Αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη ιδιαίτερων νευρωνικών κυκλωμάτων στον εγκέφαλο που οδηγούν στην εμφάνιση συνδυαστικής σκέψης, δημιουργικής φαντασίας, επικοινωνίας, ικανότητας μάθησης, αισθητικής. Έτσι κάθε άτομο αποκτά μια σύνθεση χαρακτηριστικών που είναι μοναδική και το διαφοροποιεί από ένα άλλο.

Αυτή η διαφοροποίηση εξυπηρετεί στην κοινωνία αυτό ακριβώς που εξυπηρετεί και στη φύση : την επιβίωση και την προσαρμογή. Έτσι σε κοινωνικό επίπεδο, η χρήση των ατομικών δεξιοτήτων για την επίτευξη ενός κοινού στόχου προάγει την αποτελεσματικότητα. Όπως ακριβώς η συνεργασία των ειδικευμένων υπαλλήλων μιας εταιρείας καλύπτει τις ανάγκες του συνόλου, έτσι και ο συντονισμός των διαφοροποιημένων κυττάρων συντελούν στην εύρυθμη λειτουργία του πολυκύτταρου οργανισμού. Όμως η διαφορετικότητα που γεννάει γόνιμες συνεργασίες, που προωθεί τη ζωή σε εξελικτική βελτίωση σε σχέση με το περιβάλλον, απαιτεί μια βασική προϋπόθεση: την αποδοχή της. Αποδοχή σημαίνει αναγνώριση της διαφορετικότητάς μου – ως φυσικό σώμα με βιολογική υπόσταση αλλά και ως ένα πολυσύνθετο μίγμα ψυχικών και πνευματικών γνωρισμάτων -γεγονός οριστικό και αμετάκλητο. Αποδοχή σημαίνει αναγνώριση και της διαφορετικότητας του συνανθρώπου μου. Η παρατήρηση των ομοιοτήτων και διαφορών του άλλου είναι αφετηρία για προβληματισμό, για καλύτερη γνώση του εαυτού, για αυτοβελτίωση και αποτελεί το κλειδί για την ανάπτυξη πιο πετυχημένων και ισορροπημένων ανθρώπινων σχέσεων.

Όμως σε τελική ανάλυση η διαφορετικότητα δίνει ενδιαφέρον, διεγείρει τη φαντασία και τις αισθήσεις και κάνει τη ζωή συναρπαστική και …πολύχρωμη, όπως ακριβώς και στην παρακάτω ιστορία :

Σε μια πόλη μπλε,
Όπου όλα ήταν μπλε,
Κάτω από ένα δέντρο μπλε,
Ξεκουραζόταν πάνω στο μπλε γρασίδι,
Ένας μπλε άνθρωπος, ντυμένος στα μπλε.

Ο μπλε άνθρωπος ξεκουράστηκε
Κι άνοιξε τα μπλε του μάτια προς το μπλε ουρανό.

Ξαφνικά, είδε ξαπλωμένο δίπλα του
Έναν άνθρωπο πράσινο,
Ντυμένο στα πράσινα.

Ο μπλε άνθρωπος, μεταξύ έκπληξης και φόβου τον ρώτησε : «Και τι κάνεις εσύ εδώ;»

«Εγώ;», απάντησε ο πράσινος άνθρωπος. «Το έσκασα από άλλο παραμύθι, γιατί ήταν βαρετά εκεί».

Από το βιβλίο του Χόρχε Μπουκάι, «Βασίσου πάνω μου»

Έλενα Τσιτούρα, Βιολόγος-Εκπαιδευτικός