Ζωή χωρίς φόβο

Το να ζήσουμε τη ζωή μας χωρίς φόβο δεν σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε άγνοια κινδύνου ή να υπερεκτιμούμε τις ικανότητές μας, όπως πιθανώς κάνουν οι ριψοκίνδυνοι – συνήθως πολύ νέοι άνθρωποι. Σημαίνει ότι χρειάζεται να νιώθουμε τον φόβο, να τον αξιολογούμε, να τον λαμβάνουμε υπόψη μας και παρ’ όλα αυτά να προχωράμε σε όσα θέλουμε. Όλοι οι άνθρωποι φοβόμαστε κάποια πράγματα (π.χ. την ασθένεια, το ατύχημα, την απώλεια κ.λπ.), αλλά δεν πρέπει να τα σκεφτόμαστε συνέχεια, να τα αφήνουμε να κατακλύζουν τη ζωή μας και να μας δεσμεύουν. Η γενναιότητα, άλλωστε, δεν προϋποθέτει την απουσία του φόβου, αλλά αντίθετα τη διαχείρισή του. Έτσι, ο στόχος μας δεν πρέπει να είναι να μη φοβηθούμε ποτέ, αλλά να μη μας κρατήσει πίσω ο φόβος, να μην τον αφήσουμε να μας περιορίσει.
Φόβος, ο απαραίτητος
Ο φόβος είναι ένα φυσικό και φυσιολογικό συναίσθημα που είναι απαραίτητο να υπάρχει ώστε να μας προστατεύει από πιθανούς κινδύνους. Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι ο φόβος είναι διαφορετικός από το άγχος. Ο φόβος σχετίζεται με υπαρκτούς κινδύνους και από αυτούς μας προστατεύει, ενώ το άγχος έχει συχνά να κάνει με φανταστικούς κινδύνους ή καταστάσεις. Έτσι, καθίσταται προφανές ότι τον φόβο τον χρειαζόμαστε. Μέχρι εκεί όμως που μας επιτρέπει να είμαστε λειτουργικοί και να προστατεύουμε τον εαυτό μας, χωρίς να φτάσει δηλαδή να γίνει φοβία, να περιορίζει τη ζωή μας και να μη μας αφήνει να τη ζήσουμε φυσιολογικά.
Γιατί κάποιοι φοβούνται περισσότερο;
Το πόσο φοβόμαστε έχει να κάνει με την προσωπικότητά μας, με τις εμπειρίες μας, με το πώς βλέπουμε και κρίνουμε τη ζωή και βέβαια με το συναισθηματικό πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε (π.χ. αν έχουμε κατάθλιψη, ο φόβος θα είναι ίσως πιο έντονος). Σημαντικό ρόλο παίζουν και η μαθημένη συμπεριφορά που ακολουθούμε (παρατηρώ άλλους που φοβούνται κάτι και μαθαίνω να το φοβάμαι και εγώ), η άγνοια, η ημιμάθεια, η λάθος εκτίμηση των πιθανοτήτων ή των ενδείξεων που μπορεί να μας κάνουν να φοβόμαστε. Επίσης, είναι πιθανό να διογκώνουμε έναν φυσιολογικό και λογικό φόβο, όπως είναι για παράδειγμα το να κυκλοφορούμε μόνοι τη νύχτα σε μια κακόφημη συνοικία, και να τον γενικεύουμε τόσο που να επηρεάζει τη ζωή μας και την καθημερινότητά μας (π.χ. να φοβόμαστε γενικά να κυκλοφορούμε μόνοι μας τις νυχτερινές ώρες, ακόμη και για να επιστρέψουμε στο σπίτι μας).
Πώς να τον διαχειριστούμε 
Για να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας, χρειάζεται να τους αναγνωρίσουμε. Κατ’ αρχάς, μπορούμε να πάρουμε ένα χαρτί και να τους καταγράψουμε. Έπειτα, θα μας βοηθήσει το να κάνουμε κάποιες εναλλακτικές -πιο λειτουργικές- σκέψεις σε σχέση με αυτό που φοβόμαστε (να εκλογικεύσουμε τον φόβο μας). Ακόμη, πολύ χρήσιμο μπορεί να φανεί το να αναρωτηθούμε: Είναι λογικό να φοβάμαι τόσο; Είναι κάτι που συμβαίνει τόσο συχνά; Θα έχει πράγματι τις επιπτώσεις που φοβάμαι; Έχω τρόπο να το αντιμετωπίσω; Ποιο είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί; Τέλος, είναι απαραίτητο να σκεφτούμε και να οργανώσουμε το πλάνο μας σε σχέση με την αντιμετώπισή του ή με το πώς θα «χρησιμοποιήσουμε» το περιβάλλον μας και τους άλλους ανθρώπους ώστε να βοηθηθούμε.
Ας δοκιμάσουμε μία άσκηση που προτείνουν οι ειδικοί για να διαχειριστούμε τον φόβο μας:
Παίρνουμε ένα φύλλο χαρτί. Το χωρίζουμε κάθετα στα δύο. Στο πάνω μέρος της σελίδας γράφουμε αυτό που φοβόμαστε, όσο απλοϊκό, αστείο ή σοβαρό και αν μας φαίνεται (π.χ. το να κόψουμε τα μαλλιά μας, να μας απολύσουν, να χωρίσουμε τον σύντροφό μας, να φτάσουν τα πεντηκοστά μας γενέθλια, να χάσουμε τον γονιό μας…). Στην αριστερή κολόνα περιγράφουμε λεπτομερώς τον φόβο μας και στη δεξιά γράφουμε πώς θα μπορούσαμε να τον αντιμετωπίσουμε, αν τελικά μας συμβεί αυτό που φοβόμαστε. Στη συνέχεια, χρειάζεται να σκεφτούμε καλά τι θα ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε σε μια τέτοια περίπτωση. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι όσο και αν φοβόμαστε, στην πραγματικότητα πάντα σχεδόν τα καταφέρνουμε, γιατί συνήθως οι φόβοι μας είναι μεγαλύτεροι από ό,τι δικαιολογούν τα πραγματικά περιστατικά.
Όταν ο φόβος γίνεται φοβία
Η φοβία είναι ένας παράλογος, υπερβολικός και παγιωμένος φόβος που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και αφορά κάτι συγκεκριμένο. Οι φοβίες μάς κάνουν να απομονωνόμαστε και να δυσλειτουργούμε προσπαθώντας να αποφύγουμε το αντικείμενο του φόβου μας, με αποτέλεσμα να μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο, όπου αποδυναμωνόμαστε εμείς και δυναμώνει ο φόβος.
Ποιες φοβίες υπάρχουν
Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι φοβίες χωρίζονται σε τρία είδη. Αυτά είναι:
Η αγοραφοβία (ο φόβος που σχετίζεται με το να βρεθούμε σε πολυσύχναστο χώρο έξω από το σπίτι μας ή οπουδήποτε αλλού έχουμε την αίσθηση πως δεν θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε όταν μας πιάσει η κρίση πανικού).
Η κοινωνική φοβία (ο φόβος που σχετίζεται με το να βρεθούμε κάπου όπου νιώθουμε πως μας παρατηρούν οι άλλοι, μας κοιτάνε, «κρίνουν» τη συμπεριφορά μας, με αποτέλεσμα να θεωρούμε πως θα ρεζιλευτούμε κ.λπ.).
Οι ειδικές φοβίες, που είναι πάρα πολλές (έχουν καταγραφεί εκατοντάδες). Οι ειδικές φοβίες ταξινομούνται με τη σειρά τους σε μικρότερες κατηγορίες, όπως είναι οι φοβίες για τα ζώα (π.χ. φοβόμαστε τους σκύλους ή τα πουλιά), το φυσικό περιβάλλον (π.χ. ο φόβος για τους κεραυνούς), το αίμα (ο φόβος για τις ενέσεις και γενικά τα τραύματα) και αυτές που αφορούν καταστάσεις (π.χ. να φοβόμαστε το αεροπλάνο, το ασανσέρ κ.λπ.). Ειδικές φοβίες παρουσιάζει περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού και είναι πιο συχνές στις γυναίκες. Ειδικότερα, οι πιο κοινές ειδικές φοβίες είναι οι φοβίες για τα ζώα, για το αεροπλάνο, οι νοσοφοβίες, η κλειστοφοβία (ενδέχεται να είναι σύμπτωμα της αγοραφοβίας) και η ακροφοβία (ο φόβος για τα ύψη). Πάντως, σύμφωνα με έρευνες, από όσους επισκέπτονται ειδικούς για να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους, το 60% υποφέρουν από αγοραφοβία, ενώ οι υπόλοιποι τείνουν να τις παραβλέπουν, γιατί ίσως δεν θεωρούν πως επηρεάζουν τόσο τη λειτουργικότητά τους.  Όταν υποφέρουμε από κάποια ειδική φοβία, νιώθουμε φόβο όταν βρισκόμαστε σε μία πολύ συγκεκριμένη κατάσταση (π.χ. όταν είμαστε στο αεροπλάνο ή όταν ερχόμαστε σε επαφή με σκύλους), καταλαβαίνουμε συνήθως ότι ο φόβος μας είναι υπερβολικός και αντιδρούμε είτε αποφεύγοντας το «αντικείμενο του φόβου» μας είτε νιώθοντας πολύ άγχος -μαζί με σωματικά συμπτώματα (ταχυκαρδία, εφίδρωση, αυξημένη αρτηριακή πίεση)- κάθε φορά που ερχόμαστε σε επαφή με αυτό. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι κατά πόσον η φοβία αυτή επηρεάζει τη λειτουργικότητά μας. Αν, δηλαδή, δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ερχόμαστε συχνά σε επαφή με το αντικείμενο ή την κατάσταση που μας φοβίζει (π.χ. αν φοβόμαστε τις αράχνες, με τις οποίες συνήθως ερχόμαστε σπανίως σε επαφή), το πρόβλημα δεν είναι τόσο σοβαρό όσο αν είμαστε αναγκασμένοι να ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με το «αντικείμενο του φόβου» μας (π.χ. αν φοβόμαστε τους σεισμούς και ζούμε σε μία σεισμογενή περιοχή).
Οι ένοχοι 
Συχνά οι φοβίες πυροδοτούνται από ένα τραυματικό γεγονός που μας έχει συμβεί ή επειδή μας έχει φοβίσει κάποιος λέγοντάς μας συνέχεια να προσέχουμε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση ή γιατί έχει διογκωθεί ο φόβος μας από όσα ακούμε ή διαβάζουμε.
Πώς θα νικήσουμε τις φοβίες μας 
Για να αντιμετωπίσουμε τις φοβίες μας, πρέπει να θέλουμε να τις ξεπεράσουμε και να έχουμε το κατάλληλο κίνητρο. Πράγματα απαραίτητα, γιατί οι φοβίες, αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά και επαρκώς, μπορεί αφενός να επιδεινωθούν και αφετέρου να γενικευτούν και να συμπεριλάβουν και άλλες καταστάσεις ή αντικείμενα εκτός από το αρχικό «αντικείμενο του φόβου». Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως είναι πολύ δύσκολο να διαχειριστούμε τις φοβίες μόνοι μας, γιατί υπάρχουν συγκεκριμένες ψυχολογικές τεχνικές προσέγγισης του αντικειμένου που φοβόμαστε. Η βασικότερη μέθοδος που χρησιμοποιείται από τους ειδικούς είναι η σταδιακή έκθεση στο αντικείμενο του φόβου μας και η εξοικείωσή μας μαζί του, διά ζώσης ή στη φαντασία μας, πάντα με τη βοήθεια και την καθοδήγηση ενός ψυχολόγου, ώστε να επιτευχθεί η «απευαισθητοποίηση». Γενικά, οι ειδικοί τονίζουν πως είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν οι φοβίες με τη βοήθεια ενός ειδικού και η διαδικασία έχει να κάνει με την τροποποίηση της συμπεριφοράς και των σκέψεων που επιδεινώνουν μια φοβία.

Πηγή: vita.gr