Ενοχή, ένα «ένοχο» συναίσθημα
Γράφει η Ασπασία Γεωργιλή

Η ενοχή είναι ένα ισχυρό συναίσθημα που δημιουργείται στα άτομα ακόμα κι από την παιδική τους ηλικία μέσω του οικογενειακού, σχολικού και κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο ανήκουν. Η ενοχή ως ένα σημείο είναι αποδεκτή καθότι μας οριοθετεί και μας προφυλάσσει από διάφορες κοινωνικές παραβάσεις. Όταν όμως πάψει να λειτουργεί φυσιολογικά και προστατευτικά,  και δημιουργείται σε κάθε μας κίνηση και λόγο , τότε η ύπαρξή της διαταράσσει την ψυχική και συναισθηματική μας ισορροπία. Σε αυτή την περίπτωση μια ενοχική σκέψη αποκτά δύναμη τόση ώστε να κατευθύνει την εκάστοτε συμπεριφορά μας ακόμα και να διαστρεβλώσει τελείως την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας.

Η ενοχή χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο, είτε εσκεμμένα είτε όχι , ως εργαλείο ελέγχου και χειραγώγησης κάποιου άλλου. Με λίγα λόγια μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο διευκόλυνσης υλοποίησης ενός στόχου ή συμμόρφωσης σε κάποιον συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο.

Στην πραγματικότητα, μαθαίνουμε από πολύ μικρή ηλικία να υιοθετούμε συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα όταν αποκλίνουμε από αυτή, να νιώθουμε αυτόματα δυσάρεστα και  μη φυσιολογικά. Βλέπουμε λοιπόν την αλληλένδετη σημασία ανάμεσα κοινωνικού συνόλου και ενοχής, καθώς είναι συνδεδεμένη με την αποδοχή και την έγκριση των άλλων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η προσπάθεια των γονιών να χειραγωγήσουν τα παιδιά τους, μέσω της ενοχής, προκειμένου αυτά να πειθαρχήσουν σε κάποιο ηθικό κανόνα  ή προσδοκία όμως του γονιού. Τις περισσότερες φορές αυτό συμβαίνει ασυνείδητα, μη μπορώντας να θέσουν τα όρια απέναντι στα παιδιά τους. Πιο συγκεκριμένα:

«Αν δεν διαβάσω και πάρω κακούς βαθμούς, τότε οι γονείς μου θα στεναχωρηθούν», αμέσως λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι η προσπάθεια του να παραμείνει κάποιο παιδί συνεπή στα μαθήματά του, προέρχεται από την ανάγκη αποδοχής των γονιών του και όχι τόσο από την δική του, προσωπική επιθυμία, όπως επίσης αντιλαμβανόμαστε και το άγχος που προκαλεί ένα τέτοιου είδους συναίσθημα. Κάπως έτσι λειτουργεί για όλους τους ανθρώπους, όλων των ηλικιών αυτό το συναίσθημα.

Είναι σημαντικό να διαχωρίζουμε πότε μια ενοχική σκέψη μας εξελίσσει και μας καθιστά καλύτερους ανθρώπους στην κοινωνία, συνειδητοποιώντας τη βλάβη που προκλήθηκε από τη συμπεριφορά  στον συνάνθρωπο μου και άρα να την τροποποιώ, από την ενοχή που με απομακρύνει από την ίδια μου την ύπαρξη, τις αξίες και τις πραγματικές μου επιθυμίες. 

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αυτογνωσίας, την προσωπική οριοθέτηση προς τους άλλους, την ενδυνάμωση των εκάστοτε δυνατοτήτων και τον σεβασμό της ιδιαιτερότητας, τόσο της προσωπικής όσο και των άλλων ανθρώπων.

Τέλος οι πιο συχνές ενοχικές σκέψεις που παρατηρούνται, αφορούν κυρίως:  Το βάρος, τη σχολική επίδοση των μαθητών, την προσωπική επιλογή τρόπου ζωής, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις.