Η Μονεμβασία ως Παγκόσμιος Προορισμός: Ορισμένες Προϋποθέσεις*

Είναι γνωστό ότι το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων της ενδοχώρας της Μονεμβασίας προέρχεται από την πρωτογενή παραγωγή και διατίθενται είτε σε πρωτογενή μορφή είτε σε μεταποιημένη. Έχουμε αξιόλογες εκτάσεις για αγροτικές καλλιέργειες, καθώς και εδάφη όπου αναπτύσσεται κτηνοτροφία. Η περιοχή μας είναι κατάλληλη για ελιές, αμπέλια, κάποτε όλη η γη μας ήταν κατάφυτη με αμπέλια, ενώ πέραν από τις ελιές, το λάδι, το κρασί, παράγονται σύκα, οπωροκηπευτικά, εξαιρετικά επίσης κτηνοτροφικά προϊόντα, κρεμμύδια, εσπεριδοειδή αλλά και προϊόντα αλιείας. Υπάρχουν πολλές πρωτογενείς και μεταποιητικές δραστηριότητες και μπορούν να προκύψουν περισσότερες σε αυτά τα προϊόντα, μικρές, μεγάλες, οικογενειακές, ανώνυμες.

Αυτά παρήγαγε ανέκαθεν, η Μονεμβασία, παλαιότερα ήταν γνωστή και για την επεξεργασία δερμάτων και υφασμάτων, ιδιαίτερα, μεταξωτών. Μαζί λοιπόν με αυτά τα προϊόντα, κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια, έχουμε μια νέα κινητήρια δύναμη, την τουριστική δραστηριότητα, η οποία είναι επιθυμητό να συνεχιστεί στο μέλλον. Όμως δεν θα πρέπει, θα ήταν κρίμα, ο τουρισμός να υποκαταστήσει τις πρωτογενείς και δευτερογενείς δραστηριότητες, του Δήμου μας. Αντίθετα, πρέπει να οδηγήσει στην αύξησή τους, διαφορετικά θα αυξανόταν ο κίνδυνος για τη βιωσιμότητα της περιοχής μας, ενώ το συνολικό όφελος θα παρέμενε στάσιμο. Σκεφθείτε να φθάναμε στο σημείο στον Δήμο μας, τα έσοδα από τον τουρισμό να κατευθύνονταν σε εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών από άλλους τόπους, για την εξυπηρέτηση του τουρισμού του Δήμου μας: το ίδιο ισχύει και για τη χώρα μας. Σκεφθείτε αν τα έσοδα από τον τουρισμό στην Ελλάδα κατευθύνονταν σε εισαγωγές προϊόντων από το εξωτερικό. Πιο το τελικό όφελος σε προστιθέμενη αξία και ανάπτυξη, σε απασχόληση, σε βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών;

Άρα τι χρειάζεται ο τόπος μας; Απλά, χρειάζεται, αύξηση τόσο των τουριστικών δραστηριοτήτων, όσο και της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής. Αυτός αξίζει να είναι ο συνεχής στόχος για τον Δήμο μας.

Και ερχόμαστε στο πώς επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος:

Θα πείτε βέβαια ότι ερωτώ κάτι κοινότυπο όλοι ξέρουμε πώς επιτυγχάνεται: με την αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του τόπου μας. Η αύξηση όμως της ζήτησης δεν είναι ποτέ μια παθητική διαδικασία, δηλαδή, απλά περιμένουμε από κάποιους να ζητήσουν τα προϊόντα μας. Χρειάζεται προώθηση, η οποία κοστίζει σε οργάνωση και δράσεις που συχνά για μικρές επιχειρήσεις είναι απαγορευτική, αφού το κόστος είναι μεγάλο. Αυτό όμως για μια τουριστική περιοχή μπορεί να μην αποτελεί εμπόδιο ανάπτυξης, γιατί είναι ακριβώς εδώ που ο τουρισμός είναι ευλογία, καθώς δημιουργεί την αυξημένη ζήτηση σε προϊόντα και υπηρεσίες του Δήμου μας, μέσα στο Δήμο μας. Δηλαδή, ο τουρισμός καθίσταται  κινητήρια δύναμη για τη ζήτηση και οδηγεί στην ανάπτυξη, αφού πολλαπλασιάζει τους «κατοίκους» του Δήμου σε συνδυασμό και με την, επιθυμητή, επέκταση των ημερών παραμονής των περιηγητών.

Και ακριβώς σε αυτό το σημείο εισέρχομαι στο δεύτερο μέρος της εισήγησής μου. Αν μέσω του τουρισμού ενισχύονται οι πρωτογενείς και δευτερογενείς οικονομικές δραστηριότητες του Δήμου μας, αλλά και οι πολυδιάστατες τουριστικές και άλλες τριτογενείς δραστηριότητες, ποια περαιτέρω ανάληψη δράσης χρειάζεται ώστε να φθάσει η αύξηση της ζήτησης στον επιθυμητό βαθμό; Με άλλα λόγια, τι πρέπει να γίνει για να αυξηθεί ο τουρισμός στην περιοχή μας; Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται μία συνολική δράση που στηρίζεται στο τρίπτυχο:

α) Κάστρο Μονεμβασίας και Άλλα Μνημεία
β) Προϊόντα – Υπηρεσίες 
γ) Υποδομές

Ένα τρίπτυχο που μπορεί να παρασταθεί με τρεις ομόκεντρους κύκλους, κατά σειρά.

Ο πρώτος ομόκεντρος κύκλος αναφέρεται σε δράσεις διατήρησης και επαύξησης της ελκυστικότητας του Κάστρου της Μονεμβασίας αλλά και άλλων μοναδικών μνημείων του Δήμου μας. Τι θα μπορούσαν να περιλάβουν αυτές οι δράσεις; Ενδεικτικά: Ξεκινάμε με την ανάγκη ευκολότερης πρόσβασης στο Κάστρο και στην Άνω Πόλη. Ο σημερινός τρόπος πρόσβασης μειώνει τον αριθμό των επισκεπτών. Μια πρόταση είναι η διέλευση και στάθμευση αυτοκινήτων να αντικατασταθεί με ένα μικρό τραίνο, όπως υπάρχουν τόσο παραδείγματα διεθνώς, το οποίο θα ξεκινά από την έξω πόλη προς το Κάστρο.

Ένα δεύτερο σημείο σχετίζεται με την πρόσβαση στην Άνω Πόλη, στην αρχιτεκτονική κληρονομιά και στα θρησκευτικά προσκυνήματα. Εδώ εισέρχεται το θέμα της εγκατάστασης αναβατορίου για την Άνω Πόλη που θα καταστήσει δυνατή την πρόσβαση σε αυτή χιλιάδων επισκεπτών, και με ικανοποίηση μαθαίνουμε ότι ο Δήμος το εξετάζει θετικά. Ας σημειωθεί ότι το αναβατόριο μπορεί να φέρει και έσοδα στο Δήμο και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, ικανά να συντελέσουν στην προστασία αλλά και στην επέκταση της αποκατάστασης και άλλων μνημείων, καθώς το εξαιρετικό έως τώρα έργο στην Άνω Πόλη αξίζει να συνεχιστεί (όπως με «το σπίτι του Κρητικού», «το σπίτι με το λουτρό», κάποιες ακόμη οικίες).

Εδώ προτείνεται η σταδιακή μετεξέλιξη της Άνω Πόλης σε αρχαιολογικό πάρκο αλλά και η διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου, που θα αναφέρεται στη διάσωση, συντήρηση και συνεχή προστασία των μνημείων μαζί με την αναγνωρισιμότητα και την ανάδειξη των αξιών του χώρου (Π. Σκάγκου, 2004)[1]. Ακόμη, στην Άνω Πόλη, χρειάζεται να δημιουργηθούν χώροι και μέσα εξυπηρέτησης των επισκεπτών, ένα αναψυκτήριο για παράδειγμα, αλλά και παροχή υπηρεσιών ξενάγησης και μεταφοράς επισκεπτών σε αυτή.

Συνεχίζοντας για το Κάστρο αναφέρομαι στην ανάπτυξη πολιτιστικών/ πνευματικών δράσεων: ξεκινώ με τη δημιουργία και λειτουργία βιβλιοθήκης. Η Μονεμβασία που κάποτε ήταν ξακουστή ως εξαίρετο πνευματικό κέντρο, που εκπαίδευσε τους Ζυγομαλάδες  και τους Νοταράδες, όπου έδρασαν λαμπρά τέκνα της, στερείται σήμερα βιβλιοθήκης. Σε αυτή μπορεί να συλλεχθεί όλος ο βιβλιογραφικός της πλούτος και συνεπώς ο επισκέπτης θα μπορεί να μελετήσει ήσυχα την ιστορία της, θα παρατείνει την παραμονή του στον Δήμο. Η δράση αυτή αξίζει να ξεκινήσει άμεσα.

Περαιτέρω, αξίζει να αναπτυχθούν πολιτιστικές δράσεις που ενισχύουν την ταυτότητα της Μονεμβασίας: 1-2 ετήσιες παγκόσμιας εμβέλειας πνευματικές- πολιτιστικές δράσεις, αλλά και ανάληψη άλλων υψηλού επιπέδου πολιτιστικών εκδηλώσεων. Με όλα τα πιο πάνω, δίνεται έμφαση στα μοναδικά χαρακτηριστικά της Μονεμβασίας, τα οποία και αξιοποιούνται αναπτυξιακά. Η ανάπτυξη της Μονεμβασίας θα πρέπει να είναι αυτής της μορφής, σε καμία περίπτωση ο τόπος δεν πρέπει να εξελιχθεί σε τουριστικά μοντέλα τύπου «Μυκόνου».

Οι λαμπροί επιστήμονες του τόπου μας, φορείς του Υπουργείου Πολιτισμού, συλλογικοί φορείς, και βεβαίως οι Δημοτικές Αρχές, μπορούν να σκεφθούν και να προτείνουν.

Αλλά, μοναδικά χαρακτηριστικά διαθέτει και σε άλλες τοποθεσίες ο Δήμος μας. Οι, παλαιότερες της Μονεμβασίας, αγιογραφημένες εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, το σπήλαιο της Καστανιάς, το απολιθωμένο δάσος και οι αρχαιολογικοί χώροι των Βατίκων, της Πλύτρας, το λιμάνι του Γέρακα,  οι ακροπόλεις Επιδαύρου Λιμηράς και Ζάρακα, τα μοναστήρια του Κάβου Μαλιά, μεταξύ άλλων, προσθέτουν και πολλαπλασιάζουν την δράση του πρώτου κύκλου και αυξάνουν την ελκυστικότητα του Δήμου Μονεμβασίας, τον καθιστούν ακόμα πιο ξεχωριστό προορισμό για τους επισκέπτες.

Και έρχομαι τώρα στο δεύτερο ομόκεντρο κύκλο, στα προϊόντα και στις υπηρεσίες που παράγει ο Δήμος μας: το λάδι, τις ελιές, το κρασί, το μέλι, τα σύκα, τα κρεμμύδια, το γάλα, το τυρί, τα ψάρια, γενικά τα πρωτογενή και τα δευτερογενή προϊόντα του Δήμου μας και οι κάθε λογής υπηρεσίες τουριστικές και άλλες υποστηρικτικές. Όλα αυτά πρέπει να έχουν την απαιτούμενη ποιότητα, αντίστοιχη του ιστορικού μας χώρου, να μπορούν να φέρουν το τοπικό σήμα «Προϊόν Μονεμβασίας» που θα σημαίνει ποιότητα, αξία για το χρηματικό ποσό απόκτησής τους (value for money) και επιθυμία του επισκέπτη/ καταναλωτή για συνεχείς αγορές για αυτά τα προϊόντα και όταν διαμένει στο Δήμο μας αλλά και όταν επιστρέψει στον τόπο του.

Σε αυτό το θέμα χρειάζεται αρκετή δουλειά, επίσης πρέπει οι φορείς, παραγωγοί/ επιχειρήσεις να ενστερνιστούν τι σημαίνει ποιότητα για το προϊόν ή για την συγκεκριμένη υπηρεσία, πώς διατηρούνται οι προδιαγραφές της, να μάθουν πώς να μοιράζονται κοινές αξίες, ταυτόχρονα, να οργανώνονται τοπικές εκθέσεις προϊόντων σε κατάλληλα χρονικά σημεία και τοποθεσίες, αλλά και δράσεις τουριστικής προώθησης του Δήμου μας σε διάφορες πόλεις του κόσμου.

Ο τρίτος ομόκεντρος κύκλος αναφέρεται στις αναγκαίες υποδομές. Όλα τα πιο πάνω, δεν αρκούν για να φέρουν βιώσιμη ανάπτυξη, για να τονωθεί η ζήτηση και να προκύψει η απαιτούμενη απόδοση στις δραστηριότητες που αναλαμβάνουν οι ιδιώτες επενδυτές, και οι οποίες συνεπάγονται κινδύνους για αυτούς.

Γιατί ο επισκέπτης- τουρίστας της Μονεμβασίας δεν μπορεί να είναι μόνον ή κατά συντριπτική πλειοψηφία, ο δια ξηράς Έλληνας. Με αυτό τον τρόπο η ζήτηση δεν είναι επαρκής, δεν γίνεται ισχυρότερη ούτε επαυξάνεται η τουριστική περίοδος. Χρειάζεται μαζικός τουρισμός για αρκετούς μήνες, και αυτός είναι ο αλλοδαπός τουρισμός.

Και εδώ προκύπτει η αναγκαιότητα λειτουργίας αεροδρομίου για το νομό μας αλλά και για την Αρκαδία και την Αργολίδα, ένα τουριστικό αεροδρόμιο, που στοιχίζει λίγο στην κατασκευή και λειτουργία του και λειτουργεί συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου. Ένα αεροδρόμιο που θα προσφέρει τη δυνατότητα να έλθουν μαζικά επισκέπτες από το εξωτερικό. Είναι μάλιστα λανθασμένο να λέγεται ότι δεν υπάρχει ζήτηση για να στηρίξει τη λειτουργία αεροδρομίου. Η προσφορά (η υποδομή) είναι αυτή που δημιουργεί τη ζήτηση, διεθνώς, ιδιαίτερα δε στην απείρου κάλους Πελοπόννησο.

Χρειάζεται επίσης βελτίωση του οδικού δικτύου, η παράκαμψη της Σκάλας και του Βλαχιώτη, που δεκαετίες ως τώρα δρα αρνητικά για το Δήμο μας.

Άλλο έργο είναι η Μαρίνα Μονεμβασίας, μια μεγάλη μαρίνα που είναι αναπτυξιακά πιο επιθυμητή από ένα λιμάνι, ξέχωρα που και αυτό χρειάζεται.

Άλλο, σημαντικό μέτρο ποιοτικής υποδομής είναι η εκπαίδευση των κατοίκων του Δήμου μας, εργαζομένων, επαγγελματιών, η οποία είναι πολυδιάστατη αλλά και συνδέεται με το τί συνεπάγεται όλη αυτή η προσπάθεια αναβάθμισης του Δήμου μας και τί αναλογεί στον καθένα να πράξει για να προκύψει επιτυχία. Η εκπαίδευση για τους κατοίκους, διεθνώς, αποτελεί το ισχυρότερο εργαλείο μάρκετινγκ για το κάθε τι.

Γενικά, η επιτυχία στηρίζεται στην ομαδική εργασία και αλληλοϋποστήριξη των κατοίκων, των διαφόρων φορέων, των Δημοτικών και Περιφερειακών αρχών.

Πιο πάνω ανέφερα ορισμένες κατευθύνσεις και δράσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε μια ποιοτική ανάπτυξη για το Δήμο μας, η οποία θα αναβαθμίσει ποιοτικά τους επισκέπτες της ιστορικής Μονεμβασίας και του Δήμου μας. Όλη αυτή η προσπάθεια, που περιέγραψα δεν την ανακάλυψα εγώ, υλοποιείται, διεθνώς και αποκαλείται Destination Branding, «στρατηγική δημιουργίας ισχυρού σήματος προορισμού», και σημαίνει την προσπάθεια να αναδειχθούν τα μοναδικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, να επικοινωνηθούν στους δυνητικούς επισκέπτες και έτσι αυτοί να προσελκυθούν στην περιοχή αυτή.

Ακολούθως, να βιώσουν πράγματι αυτά τα μοναδικά χαρακτηριστικά και να αποκτήσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που τους προσφέρουμε. Και ο τόπος μας, η Μονεμβασία, διαθέτει όλα εκείνα τα μοναδικά στοιχεία που τη διαφοροποιούν ουσιαστικά από άλλους προορισμούς και μπορούν, με την κατάλληλη στρατηγική, να συνθέσουν ένα ισχυρό σήμα προορισμού.

Σήμερα, πλέον, διεθνώς, η «μάχη» για την προσέλκυση τουριστών δε γίνεται για τις τιμές, πχ των ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων δωματίων, αλλά για την καρδιά και το μυαλό του κάθε επισκέπτη, και υπονοεί ότι αυτό το σήμα, το Destination Branding, είναι το κλειδί της επιτυχίας. Το ζητούμενο είναι να αποκτήσει η Μονεμβασία ξεχωριστούς και μοναδικούς συνειρμούς στο μυαλό των δυνητικών επισκεπτών και, συνακόλουθα, μία ιδιαίτερη θέση στην καρδιά τους αφού επισκεφθούν τον τόπο μας.

Για να κερδίσει όμως η Μονεμβασία την ξεχωριστή αυτή θέση στο μυαλό και την καρδιά του κόσμου, χρειάζεται μια σειρά δράσεων μάρκετινγκ οι οποίες προσδιορίζουν άμεσα και διαφοροποιούν έναν τόπο από έναν άλλον, που δημιουργούν την προσδοκία για μια αξέχαστη εμπειρία στον επισκέπτη.

Χρειάζονται, περαιτέρω, συνεχής συντονισμός δράσεων (υποστηρικτικών δραστηριοτήτων) που να αναδεικνύουν την μοναδικότητα της περιοχής, συνεχής διαχείριση των πολλαπλών διαφορετικών προϊόντων του προορισμού, αλλά και συνεχής στήριξη από τις διοικητικές αρχές. Γενικά, χρειάζεται μια συντονισμένη στρατηγική από τους ιδιώτες, τους επαγγελματίες και την τοπική/ περιφερειακή διοίκηση.

Θα παρατηρούσε κάποιος ότι είναι δύσκολα όλα όσα περιγράφηκαν πιο πάνω. Πράγματι, είναι δύσκολα. Όμως, αυτά αξίζουν για τη Μονεμβασία, για τον τόπο μας, για να έχει μια ανάπτυξή που είναι επιθυμητή και ενάρετη.

Ποιά είναι τώρα τα οφέλη όλης αυτής της προσπάθειας; νομίζω ότι γίνονται κατανοητά αλλά αξίζει να απαριθμηθούν ορισμένα, συνοπτικά:

1. Δημιουργείται ένα σύνολο αξιών- ένα συνολικό επενδυτικό στοιχείο- που βοηθά το Δήμο μας να επιτύχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα μέσω της διαφοροποίησης- της μοναδικότητας- που έχει ως χαρακτηριστικό της να προσφέρει ικανοποίηση στους πελάτες και οφέλη ώστε να είναι πρόθυμοι να επισκεφθούν τον τόπο, να μείνουν και να θέλουν να δαπανήσουν χρήματα.
2. Το πιο πάνω συγκριτικό πλεονέκτημα οδηγεί σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για προϊόντα και υπηρεσίες του τόπου που αποφέρει έσοδα στους κατοίκους, στις επιχειρήσεις.
3. Επιτυγχάνεται αύξηση στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών όλων των οικονομικών τομέων, που οδηγεί σε επενδύσεις και μέσω αυτών σε οικονομική ανάπτυξη.
4. Κατατροπώνεται το πρόβλημα της ανεργίας στον τόπο μας μέσω της προαγωγής της τοπικής απασχόλησης και όχι μόνον. Κάθε ένας από τους τρεις ομόκεντρους κύκλους συνεπάγεται αύξηση της απασχόλησης.
5. Αποφεύγεται το φαινόμενο της άναρχης «δυαδικής οικονομίας» με την ανάπτυξη ενός κλάδου, του τουριστικού, και το μαράζωμα των άλλων δραστηριοτήτων.
6. Συντηρείται, αναδεικνύεται και αναβαθμίζεται ο ιστορικός, αρχιτεκτονικός και θρησκευτικός πλούτος του τόπου, η συνέχεια του οποίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συνέχεια του ελληνικού έθνους.
7. Αναβαθμίζεται ποιοτικά η ζωή των κατοίκων του Δήμου Μονεμβασίας μέσα από τις πολυδιάστατες προωθούμενες δράσεις που περιγράφηκαν πιο πάνω.
8. Προωθείται γενικά μια βιώσιμη, ήπιας μορφής οικονομική ανάπτυξη του Δήμου Μονεμβασίας, μακριά από πρότυπα άλλων τόπων που εστιάζονται στην μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.

*Εισήγηση του Παναγιώτη Αλεξάκη, Καθηγητή Οικονομικής των Επιχειρήσεων και Αγορών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην εκδήλωση παρουσίασης πονήματος του Νεκτάριου Μαστορόπουλου, «ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ, η Κληρονόμος της Αρχαίας Σπάρτης, η Πανίσχυρη Πόλη – Κράτος του Μεσαίωνα το Στήριγμα του Χριστιανισμού και του Βυζαντίου»

[1] Σκάγκου Π. «Ανάδειξη Άνω Πόλης Μονεμβασίας», Ερευνητική Μελέτη, 2004